قضا وقدر وارتباط آن با عقاید و زندگی انسان ها
???? این مضمون را حسب ضرورت و خواهش مکرر برادران وخواهران مسلمان و درک عمیق تر موضوع به جامعه تقدیم میکنم.
ایمان به قضا و قدر
???? ایمان بر قضا وقدر از بخش های عمده واساسی عقیده ی هر مسلمان است که در سلوک ورفتار ، طرز ونحوه ی عبادات، عادات، سکنات، مراودات و معاملات یک مسلمان تأثیر مستقیم دارد.
????بسیاری از آنان گمراه شده و در باب قدر منحرف شده‌اند، چون بیابان گرم و راه پرپیچ و خمی دارد، کم هستند پژوهشگرانی که تحقیق خود را در این زمینه می ستایند.
???? بزرگان و فرزانگان در این زمینه به هر جا سر کشیده‌اند و هر مسیری را پیموده و هر فراز و نشیبی را طی کرده‌اند، تا به شناخت و حقیقت آن دسترسی پیدا نمایند، امت ها از روزگاران قدیم تا به امروز در این مورد قلم فرسایی کرده‌اند و با هم بحث و گفتگو نموده اند، برای دست یابی به حقیقت، تلاش فراوان به کار برده اند.
????گروه های مختلف با بینش‌های گوناگون در این زمینه به تحقیق و پژوهش پرداخته‌اند.
???? مصنفین و نویسندگان کتاب‌های متفاوتی به رشته ی تحریر در آورده‌اند، و دست به تحقیقات زیادی زده اند، تا شاید به قناعت درونی برسند.
???? اما، یا خود را متردد می‌دیدند و یا با هم کیشانشان به بحث و گفت وگو می‌پرداختند.
وبالاخره در نهایت هر کدام دیدگاهی را برمی‌گزیدند و فقط همان را بر حق می‌دانستند و بر دیدگاه مخالف خط بطلان کشیده و تنها به سخن خود راضی و خشنود بودند.
???? ایمان به تقدیر یکی از اصولی است که شخص بدون اعتقاد بدان مسلمان گفته نمیشود.
قضا و قدر در حدیث
????در جریان پرسش و پاسخ میان رسول اکرم صلی الله وعلیه وسلم و جبریل امین آمده است:
????جبرئیل امین گفت: ای رسول خدا! ایمان چیست؟
رسول مقبول فرمودند:
???? ایمان آن است که به وجود الله تعالی ، فرشتگان، کتاب های آسمانی، پیامبران الهی و تقدیرِ نیک یا بد ایمان و اعتقاد داشته باشید.
قضا و قدر در قرآن
☝آیات و روایاتی که بیانگر قدرت الله تعالی و ایمان آوردن به قضا وقدر است و پرده از راز این حقیقت برمی‌دارد خیلی زیاد است که در این جا به برخی اشاره میکنم:
وَلَٰكِنْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا (انفال:٤٢) ????ولی تا خداوند کاری را تحقق بخشد که می‌بایست انجام گیرد.
وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِيرًا (فرقان:٢) ????و هر چیزی را آفریده است و آن را دقیقاً اندازه‌گیری و کاملاً برآورده کرده است.
????وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَىٰ (اعلی ۳) ????خداوندی که اندازه گیری می‌کند و رهنمود مینماید.
????آیات و روایات در این مورد فراوان است و هر نصی که بیانگر علم، قدرت، اراده و آفریده‌های خداوند است نشانه ی تقدیر الهی نیز هست.
????بنابراین ایمان به تقدیر در پرتو آیات و روایات یعنی اعتقاد به دانش، اراده و مخلوقات خداوند آفریننده می‌باشد.
الله تعالی، قادر مطلقی است که هیچ چیزی نمی‌تواند او را درمانده و ناتوان نماید، قادر مقتدر و قدیر است که، از یک ریشه اند. قدرت صفت پروردگار است.
????«قادر» اسم فاعل و «قدیر» بر وزن فعیل، اسم مبالغه از باب «قدر یقدر» می‌باشد.
????قدیر یعنی ایجاد کردن هر چیزی که اراده کند بدون کم و کاست بنا به حکمتی که مقتضی آن است.
از این رو اطلاق این صفت تنها به الله تعالی جايز است.
الله تعالی می‌فرماید:
آرى او بر هر چيز توانا وقادر است.
???? «مقتدر» بر وزن مفتعل از ریشه ی «اقتدر» و از باب «قدیر» بلیغ‌تراست.
???? افرادی که منکر قَدَر هستند در حقیقت قدرت الله تعالی را قبول ندارند و در راستای اثباتش برای خداوند تلاش نمی‌کنند.
????منکرانِ تقدیر، یکتاپرست نیستندچون می‌گویند:
آفریننده‌ي نیکی‌ها، آفریدگار بدی‌ها نیست!
????یکی از آنها میگوید:
گناهانی که انسان مرتکب میشود بر اساس اراده و مشيّت الله تعالی رخ نمی‌دهند.
????حتی گروهی می‌گویند: الله تعالی از آنها باخبر هم نیست.
????یکی دیگر از باور‌های آنها این است که تمام کردار حیوانات بدون قدرت و اراده ی الله تعالی صورت می‌گیرد،
یعنی منکر اراده‌ی فعال و قدرت کامل الله تعالی هستند.
از این رو است که ابن عباس میگوید:
????اساس و ریشه ی توحید، ایمان به تقدیر است، هرکس الله تعالی را تنها بداند و به تقدیر ایمان داشته باشد، کاخ توحید را برافراشته و هرکس موحّد باشد ولی تقدیر را نپذیرد، با تکذیب نمودن تقدیر ساختمان توحید را ویران می‌سازد.
عزیزان گرانقدر!
در مبحث قضا وقدر خیلی محتاط باشید و بی نهایت سعی کنید تا شیطان شما را وسوسه نکند، این مبحث از پیچده ترین و مشکل ترین ارکان اساسی عقیده است که با اندکی تلبیس ابلیس انسان را به بیراهه میکشاند،
???? اما با فهم و برداشت درست آن، ایمان را تقویت میبخشد و حس مثبت گرائی را در قبال سلوکِ زندگی براساس کتاب وسنت، در مسلمانان توسعه میبخشد.
در موضوع قصا وقدر بایستی از احتیاط خاص برخوردار بود وبدون علم، بناحق افکار و وساوس پاشان را مصدر حقانیت موضوع نباید ساخت.
????از گذشته تا کنون علما و دانشوران اسلام، به اثبات تقدیر پرداخته و ایمان بدان را لازم و ضروری دانسته اند.
????امام نووی در شرح احادیث مسلم پیرامون تقدیر می گوید:
همه ی این احادیث، بیانگر دلایل آشکار در مورد تقدیر است و این که سرچشمه ی تمام رخدادها، خوب و بد، سودمند و زیان‌آور تقدیر الهی است.
????دلایل قاطعی از قرآن و سنت، اجماع صحابه و اهل حل و عقد از علمای سلف و حال وجود دارد که به اثبات تقدیر پرداخته اند.
???? ابن حجر رحمه الله می گوید:
دیدگاه سلف صالح این است که همه ی امور بر اساس تقدیر الهی رخ می دهند،
الله تعالی می‌فرماید:
????و خزائن همه چيز، تنها نزد ماست; ولى ما جز به اندازه معين آن را نازل نمىكنيم!
اعتقاد به تقدیر یکی از ارکان اساسی و اصول ایمان است
????اعتقاد به تقدیر یکی از ارکان اساسی و اصول ایمان است، از قرآن و سنت نبوی مفهوم تقدیر را بیان نموده‌اند و رسول الله صلی الله و علیه وسلم با سنت مبارک خویش ثابت نموده که تلاش کردن و به کارگیری اسباب با تقدیر منافاتی ندارد،
همچنین امت‌اش را از این که به تکذیب تقدیر پرداخته و یا آن را مخالف شدید بدانند برحذر داشته است.
????روایت شده است که روزی پیامبراکرم صلی الله وعلیه وسلم در حالی بر اصحاب وارد شد که آنان در مورد تقدیر بحث و جدال می کردند:
????پیامبر اکرم صلی الله وعلیه وسلم بسیار نگران و خشمگین شدند، به گونه‌ای که صورت مبارک ایشان سرخ شد مثل اینکه انار شکافته شده‌ای را بر صورتش مالیده باشند، سپس فرمود:
????آیا به چنین چیزی دستور داده شده‌اید؟ یا رسالت من این است؟
پیشینيان شما وقتی در این مورد به بحث و مجادله پرداختند، نابود شدند، بار دیگر در این مورد نزاع نکنید.
????آنگاه یاران باوفای رسول اکرم صلی الله و علیه وآله واصحابه وسلم ديگر هرگز بحث (قدر) را به میان نکشیدند و به دستور ایشان عمل کردند،
و در هیچ روایتی نیامده که در دوران آن حضرت صلی الله وعلیه وسلم ویا پس از وفاتش صحابه پیرامون تقدیر به بحث بپردازند.????حتی هیچ روایتی وجود ندارد که در دوران طلايی خلافت خلفای راشدین پیرامون تقدیر بحث و جدال شود، تنها چیزی که روایت شده، داستان اعتراض ابوعبیده عامر بن جراح نسبت عمر بن خطاب رضی الله وعنه است.
????جریان از این قرار بود که به علت شیوع بیماری طاعون، عمررضی الله وعنه تصمیم گرفت وارد شام نشود،
ولی ابوعبیده گفت:
????ای امیر المؤمنین از قدر الهی فرار می‌کنی؟
عمررضی الله وعنه در جواب گفت:
????کاش کسی دیگر این سخن را بر زبان می‌آورد، بله، از تقدیر خدا به تقدیري دیگر از خداوند پناه می‌بریم.
ای اباعبیده:
????اگر تو شتری می‌داشتی و آن را در دره‌ای که دارای دو مکان علف‌زار و بی آب و علف و خشک باشد، می چراندی از تقدیر خدا فرار نکردی (و گناهی مرتکب نشدی، چون هر دو بر اساس تقدیر بوده است.)
???? لالکایی روایت می‌کند که عمر بن خطاب رضی الله وعنه در یکی از مناطق شام به نام «جابیه» در حالی که رهبر مسیحیان در مقابلش ایستاده بود سخنرانی نمود و فرمودند:
????خداوند هر کسی را گمراه کند هدایت نمی‌یابد.
????عمررضی الله وعنه این سخن را تکرار می‌کرد و مرد مسیحی لباسش را به قصد انکار سخنانش تکان می‌داد.
عمر رضی الله وعنه علت را جویا شد، تا اینکه مترجم او را از ماجرای باخبر کرد، در این هنگام فرمود:
????ای دشمن خدا! دروغ می‌گویی، خداوند تو را آفریده و گمراهت کرده، سپس تو را می‌میراند، و ان شاء الله وارد جهنم خواهد کرد……
????ذات پاک الله سبحانه وتعالی وقتی که انسانها را آفرید و فرزندانش را در این جهانِ پهناور منتشر کرد، و در لوح محفوظ به ثبت بهشتیان و جهنمیان پرداخت فرمود:
???? این‌ها رهسپار دوزخ و این‌ها رهسپار بهشت خواهند شد.اولین کسیکه پیرامون قضا و قدر اعتراض کرد
????همه مردم متفرق گشتند و جز دو نفر هیچ کس به سخن عمررضی الله وعنه پیرامون تقدیر اعتراض نکرد.
????اولین فرد، مردی بقال از ساکنان بصره به نام سنسویه بود.
????اوزاعی میگوید:
اولین فردی که در مورد تقدیر اعتراض کرد، مردی از اهالی عراق به نام سوسن بود،
او قبلاً مسیحی بود و سپس مسلمان شد، آنگاه دوباره به آیین مسیحی برگشت.
و پس از او معبد جهنی لب به اعتراض گشود و آنگاه غیلان وارث هر دو نفر شد.
????یونس بن عبید میگوید:
در حالی وارد بصره شدم که تنها سنسویه و معبد و ملعون دیگری از طایفه بنی عوافه به قدریه معروف بودند.
????بریده بن یحیی بن یعمر چنین روایت می‌کند:
اولین کسی که در بصره منکر تقدیر بود، معبد جهنی بود.
????بریده می گوید:
معبد و پیروان قدریه معتقد بودند که تقدیر وجود ندارد و الله تعالی قبل از وقوع حادثه ای از آن خبر ندارد.
????یاران رسول الله صلی الله وعلیه وآله واصحابه وسلم مانند عبدالله بن عمر، ابن عباس، واثله بن اصقع، جابر بن عبدالله، ابو‌هریره و انس بن مالک که در آن دوران در قید حیات بودند با چنین دیدگاهِ فاسدی مبارزه کردند.
????پس از معبد بزرگان معتزله مانند واصل بن عطاء، عمرو بن عبید و غیلان دمشقی و چنین بینش واهی را از او به ارث بردند.
????واصل بن عطاء پیشوای معتزله بر این باور بود که نسبت دادن بدی به خداوند جايز نیست؛
چون خداوند حکیم است، و هرگز برای بندگانش چیزی خلاف دستور و شریعت خود اراده نمی‌کند.
چگونه خداوند حکیم، فردی را مجبور به انجام دادن بدی مینماید و پس از مرگ، او را نسبت به آن کار کیفر می‌دهد. واصل در جایی دیگر با صراحت می گوید:
????بنده انجام دهنده ی نیکی و بدی، ایمان و کفر، فرمانبرداری و نافرمانی است و در قبال کردارش پاداش یا سزا و کیفر داده می شود، و خداوند توانایی انجام دادن این کارها را به او داده است.
????نظام یکی دیگر از پیشوایان معتزله بر این باور است که نسبت دادن بدی و گناه به خداوند صحیح نیست و در تقدیر ایشان وجود ندارد.
????این فرقه همان گروهی هستند که علمای ما آنها را «قدریه» می‌نامند؛ چون آنها می‌گویند:
????انسان بدون یاری خداوند قادر به انجام دادن هر کاری است و قدرت، و تقدیر الهی در جهان و حوادث هستند.
آنان با وجود چنین گمراهی، راهروانِ راهِ هدایت را به قدریه بودن متهم می‌کنند؛
زیرا به قدرت و تقدیر الهی ایمان دارند و خطاب به آنها می‌گویند:
شما نسبت به این اسم از ما سزاوار تر هستید.
????امام نووی در شرح صحیح مسلم ادعای واهی آنها را این‌گونه بیان می‌فرماید:
????برخی از پیروان قدریه می‌گویند:
ما قدریه نیستیم، بلکه چون شما به تقدیر الهی ایمان دارید قدریه هستید.
????امام ابن قتیبه و امام جوینی می‌گویند:
این نهایت تحریف، گستاخی و غرور این فرقه ی نادان است.
????بنابراین اگر هر کس چیزی را که به خود نسبت می‌دهد و مدعی انجام دادن آن است آن را به فردی نسبت دهد که او چنین ادعايی را قبول ندارد و خود را از آن رها می‌سازد نادانی و گمراهی است.
????رسول مقبول صلی الله وعلیه وسلم، قدریه را مجوس این امت معرفی نموده است. ابوداود در سننش و حاکم در مستدرکش بر صحیحین این حدیث را روایت کرده‌اند، حتی حاکم گفته: اگر شنیدن ابو‌حازم از ابن‌عمر به صحت برسد، این حدیث طبق شرط شیخین صحیح است.
????علت نامگذاری این فرقه به زرتشتیان این است که آنان قايل به دو اصل آتش نور و تاريکی هستند،
و گمان می‌کنند که نیکی نور است و سرچشمه ی بدی یعنی تاریکی است،
با این اعتقاد و گمان به آیین ثنویت یعنی دو خدايی در آمده‌اند.
????قدریه هم مانند آنها نیکی را به خداوند و بدی را به دیگری جز خدا نسبت می‌دهند، در حالی که نیکی و بدی هر دو آفریده ی ذات پاکِ الله سبحانه وتعالی است.
???? او در این جهان بر همه ی امور تسلط دارد و هر چیزی با اراده‌ي ایشان صورت می‌گیرد، بنابر این باید بدی و نیکی را در آفریدن و ایجاد کردن تنها به خدا نسبت دهیم، و انجام آن را توسط بندگان بدانیم.
عزیزان گرانقدر!
درکِ تحلیلی و توضیحی این موضوع و دانستنِ پله به پله و عمیقِ قضا و قدر برای هریک شما بهتر است از اینکه دچار وسوسه های شیطانی شده، در درجات ایمان تان خلل وارد شود.
امید باریکی موضوع را درک نموده، از متانت و صبر کار گیرید!
