﴿منزلت و فضیلت روزه ی شوال﴾
عزیزان گرانقدر!
بعد از ختم رمضان المبارک، الله سبحانه وتعالی دروازه ی دیگری را که مالامال از رحمت بیکرانش بر بندگانش است باز کرده ،مزایائی را بر ما ارزانی کرده است که معادل یک سال روزه است.
حضرت رسول کریم صلی الله وعلیه وسلم فرمودند:
«من صام رمضان ثم أتبعه ستا من شوال کان کصیام الدهر».
هرکه ماه رمضان را روزه بگیرد، سپس در پی آن شش روز از ماه شوال را روزه بگیرد؛ همچون روزه داشتن همۀ سال است. [صحیح مسلم (۳/۱۶۹ شماره: ۲۸۱۵].
ونیز فرمودند:
«جعل الله الحسنه بعشر أمالها فشهر بعشره أشهر وصیام سته أیام بعد الفطر تمام السنه»
الله متعال یک حسنه را به ده برابر گردانیده است، بناءً یک ماه (ماه رمضان) برابر به ده ماه بوده، وشش روز بعد از فطر را روزه گرفتن یک سال را مکمل میسازد). [صحیح الترغیب والترهیب (۱/۲۴۳ شماره: ۱۰۰۷)].
و در لفظی چنین آمده است:
«صیام شهر رمضان بعشره أشهر، وصیام سته أیام بشهرین فذلک صیام السنه»
روزه داشتن ماه رمضان برابر به ده ماه بوده، وروزه داشتن شش روز برابر به دو ماه میباشد، اینست روزه گرفتن همه ی سال. [همان مرجع سابق].
و حال به فضیلتِ روزه گرفتن شش روز ازشوال میپردازیم:
- ۱- چنانچه گذشت روزه ی شوال، روزۀ یک ساله را تمام میسازد.
- ۲- نشانه ی محبت و رغبت در طاعت است.
چون مسلمان بعد از آنکه یک ماه رمضان را روزه گرفت؛ آنچه بر او فرض بود ادا شد و از عهدۀ او بیرون شد، باز هم او بالای آن، شش روز دیگر را که روزه گرفتن آن بر او واجب نیست به اختیار و رغبت خود بخاطر رضای الله سبحانه و تعالی و بدست آوردن اجر و ثواب؛ روزه می گیرد. - ۳- روزه گرفتن شش روز شوال مانند سنن رواتب نمازها است، که کمبودی فرض را پُرمیسازد، و همه میدانیم که در روزه ی ما در ماه رمضان حتمًا چیزی از کوتاهی و خلل وارد شده است که نیاز به تکمیل کردن دارد.
- ۴- نشانه ی قبولیت و پذیرفتن روزۀ ماه رمضان است.
چون یکی از نشانههای قبولی آن است که در پی طاعت، طاعت دیگری انجام دهد. - ۵- یک نوع شُکر و سپاسگزاری است آن ذات بلند و والا را که بنده ی خود را کمک ویاری بخشید تا اینکه یک ماه رمضان را کاملاً روزه گرفت،
واگر لطف و مهربانی اوتعالی نمیبود، هرگز این بنده ی ضعیف و بیچاره نمیتوانست که یک روز را روزه بگیرد، چه رسد که یک ماه را روزه بگیرد.
برادر و خواهر مسلمان!
این شش روز از روز دوم شوال آغاز گردیده و تا آخرین روز شوال دوام دارد.
چون روز اول شوال عید سعید فطر است که آن روز را روزه گرفتن جایز نیست چون در حدیث ثوبان رضی الله عنه گذشت که «وصیام سته أیام بعد الفطر».
این شش روز را میتوان پیاپی روزه گرفت و میتوان آنها را جدا جدا روزه گرفت، چون مقصود آنست که از ماه شوال شش روز را روزه گرفته شود، برابر است که از اول ماه باشد یا از میان و یا از آخر آن،
چه پیاپی باشد و چه جدا جدا، به اینگونه که یک روز روزه بگیرد و یک روز بخورد، یا اینکه دو و یا سه روز، روزه بگیرد باز چند روز بخورد باز باقی ایام آن شش روز را روزه بگیرد. مهم آنست که شش روز را پوره کند.
احسن و بهتر آنست که این شش روز را هرچه زودتر بعد از روز عید و پیاپی روزه بگیرد،
چون در شتابیدن به روزه گرفتن این روزها انسان مسلمان خیر بیشتری را حاصل میکند، مثلاً:
۱- سبقت و پیشی گرفتن به کارهای نیک، که الله سبحانه وتعالی بندگان خود را به سوی آن فراخوانده است:
«فاستبقوا الخیرات»
به سوی نیکی ها بشتابید و در انواع خیرات بر یکدیگر سبقت بگیرید.
و همچنان حضرت رسول کریم صلی الله وعلیه وسلم فرمودند:
«بَادِرُوا بِالأَعْمَالِ فِتَنًا کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ یُصْبِحُ الرَّجُلُ مُؤْمِنًا وَیُمْسِى کَافِرًا أَوْ یُمْسِى مُؤْمِنًا وَیُصْبِحُ کَافِرًا یَبِیعُ دِینَهُ بِعَرَضٍ مِنَ الدُّنْیَا» [صحیح مسلم (۱/۷۶ شماره: ۳۲۸].
بشتابید به انجام اعمال (صالحه) پیش از آنکه فتنههایی ظاهر شود مانند پارههای شب تاریک، که یک انسان صبح میکند در حالیکه مؤمن است و بهنگام شام کافر میشود، و شب را مؤمن میگذراند و صبح کافر میگردد، دین خود را در برابر متاع کمی از دنیا میفروشد.
۲- از «تسویف» و پس انداختن کارهای نیک رهایی مییابد.
چون یکی از اسلحه های بزرگ شیطان در برابر انسان مؤمن محروم ساختن وی از خیرِ همانا «تسویف» است،
یعنی اینکه انسان مؤمن وقتی که بخواهد بر کار خیری اقدام کند؛ شیطان برای او میگوید:
حالا لازم نیست، فردا یا دیگر فردا آنرا انجام خواهی داد، باش روز دوشنبه بیاید، باش مهمانیها خلاص شود، باش هوا سرد شود….. تا اینکه ماه شوال به پایان میرسـد و او هنوز روزه نگرفته است،
و یا اینکه او گرفتار چیزی میشود که این فرصت را از او فوت میکند،
از اینجاست که بهترین عالم صلی الله علیه وسلم فرموده اند:
«اغتنم خمسا قبل خمس: شبابک قبل هرمک، و صحتک قبل سقمک، و غناک قبل فقرک، و فراغک قبل شغلک، و حیاتک قبل موتک».
پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت دان:
جوانیات را پیش از پیریات، جانجوریات را پیش از بیماریات، و دارائیات را پیش از بینوائیات، و بیکاریات را پیش از مشغولیتت، و زندگیات را پیش از مرگت) [مستدرک حاکم (۴/۳۴۱) و صحیح الترغیب والترهیب (۳/۱۶۸ شماره: ۳۳۵۵)].
۳- اگر به آن بشتابد و آنرا پیاپی روزه بگیرد؛ صادقتر و نزدیکتر به فرموده ی پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم میباشد که:
«ثم أتبعه ستـًّا من شوال»
سپس در پی ماه رمضان شش روز از ماه شوال را روزه بگیرد.
در حالیکه بر انسان چند روز از ماه رمضان باقی مانده باشد، آیا میتواند این شش روز را پیش از قضا آوردن آن روزها روزه بگیرد، چون وقت این شش روز مقید به ماه شوال است و قضا آوردن ماه رمضان وقتش موسَّع است؟
بلی، بعضی از علماء فرموده اند:
باکی ندارد اینکه روزۀ این شش روز را بر قضای رمضان مقدَّم سازد، ولی بهتر آنست که اول قضای روزهای رمضان را بجا آورد.
و برخی دیگری از علماء فرموده اند:
این درست است که انسان پیش از قضای رمضان روزۀ نفلی بگیرد، ولی در خصوص روزه ی این روزهای ششگانه نباید آنرا بر قضای رمضان مقدَّم داشت،
چراکه رسول کریم صلی الله علیه وسلم اجر و پاداش آنرا مقید به این گردانیده است که بعد از روزۀ ماه رمضان صورت بگیرد، چون فرموده است:
«من صام رمضان ثم أتبعه ستًّا من شوال».
هرکه ماه رمضان را روزه بگیرد، سپس در پی آن شش روز از ماه شوال را روزه بگیرد.
و کسی که بر عهدهاش چند روز از ماه رمضان باقی مانده باشد؛ در حق او گفته نمیشود که ماه رمضان را روزه گرفته است،
بناءً باید در ابتدا، ماهِ رمضان را کامل کند بعدًا این شش روز را روزه بگیرد تا کار او موافق فرموده ی رسول الله صلی الله علیه وسلم باشد،
و همچنان قضای رمضان فرض بوده و روزه ی این شش روز سنت است، و فرض بر سنت مقدَّم است.
اگر فرض کنیم که یک شخص همه ی ماه رمضان را روزه گرفته نتوانست به سبب بیماری و یا عذر شرعی؛ و حال اگر بخواهد بعد از رمضان در ابتدا قضای رمضان را بجا آورد، وقت این شش روز فوت میشود، در این صورت چه باید کرد؟
باید در ابتدا قضای ماه رمضان را بیاورد، و اگر از عادتش آن بود که هر سال این شش روز از شوال را روزه میگرفت؛ الله متعال اجر و ثواب روزه گرفتن آن شش روز را برایش به فضل و کرم خود عطا میفرماید، گویا که آن روزها را روزه گرفته باشد.
امام بخاری در صحیح خود (۲۸۳۴) روایت کرده اند که رسول کریم صلی الله علیه وسلم فرموده اند:
«إذا مرض العبد أو سافر کتب الله له ما کان یعمل مقیماً صحیحاً»
اگر بنده بیمار شود و یا این که مسافر شود (و از برخی از کارهای خیر که همواره آنرا انجام میداد، عاجز ماند)؛ الله متعال آنچه را که در جانجوری و اقامت خود انجام میداد، برایش مینویسد.
اگر از عادتش روزه گرفتن این روزها نبود و بخواهد آنها را بعد از قضا آوردن ماه رمضان و فوت شدن ماه شوال روزه بگیرد، آیا این اجر و پاداش را کمایی کرده میتواند؟
بلی، گرچه بعض علماء گفتهاند که:
اگر ماه شوال فوت شد؛ وقت آن فوت میشود، و کسی نمیتواند به نیت شش روز از شوال روزه بگیرد، چون این یک سنتی است که محل و وقت آن درگذشته است.
لیکن گروه دیگری از علماء گفتهاند:
در این مسئله تفصیلی وجود دارد، و آن هم از این قرار است که اگر این شخصی که ماه شوال از نزد وی فوت شده است، اگر معذور نبود و سبب فوت شدن این روزها کوتاهی و بیاعتنائی وی بود؛ در این صورت برای وی قضا آوردن آن روزها مشروع نیست، و برایش گفته میشود:
محل و وقت این سنت در حق تو فوت شده است.
اما اگر او معذور بود و به سبب عذری که داشت نتوانست این شش روز را روزه بگیرد؛ پس میتواند آنها را قضا بیاورد و انشاء الله برایش همان اجر وپاداشی که در حدیث شریف آمده است، داده میشود،
قیاساً بر سنت راتبه اگر به سبب عذری وقت آن فوت شود؛ در غیر وقتش میتواند آنرا قضا بیاورد.
اگر کسی بخواهد هم روزهای قضایی خود را و هم شش روز از شوال را یکجا نیت کرده روزه بگیرد، به این معنی که او یکی از آنها را ضمن دیگر داخل کند، آیا درست میگردد یا خیر؟
خیر، داخل کردن روزۀ شش روز از شوال ضمن روزۀ قضایی رمضان درست نیست، چراکه هریک از خود نیت خاص دارد، و یکی در دیگری داخل نمیشود،
وهمچنان قراری که گذشت روزۀ شش روز از شوال مقید به آنست که بعد از روزه گرفتن ماه رمضان کاملاً صورت بگیرد، وکسی که بر وی قضایی رمضان باشد؛ هنوز وقت روزۀ شش روز از شوال در حق وی شروع نگردیده است،
اضافه بر آن، روزۀ قضایی وجیبه ایست که باید آنرا به نیت کامل ساختن ماه رمضان روزه گرفت، و روزه ی شش روز از شوال نفلی است که آنرا باید به نیت نفلی و حاصل کردن اجر و پاداشش روزه گرفت.
به هرحال نباید یکی از این دو در دیگری داخل کرده شود.
این بود دانستنی های مهم پیرامون شش روز از شوال.
در اخیر از بارگاه رب ذوالجلال استدعا میکنیم تا مارا توفیق ادای عبادات و طاعاتش را عنایت فرماید و بار سنگین گناهان مان را از دوش مان بردارد!
آمین، یا رب العلمین!