شب قدر در روشنائي قرآن وسنت

اين شب مبارك در قرآن وسنت تجليل وبزرگداشت زيادي شده است . بنده دراين مقاله ء كوتاه تلاش مينمايم كه چكيدهء ازخصوصيات اين شب مبارك وهمچنين بعضي موضوعات مربوط به اين شب را برايتان درج نمايم . اميدكه ان شاء الله قدر ومنزلت شب قدر را دانسته و آن را مفت ومجاني ازدست ندهيم .

1 – نزول قرآن عظيم الشأن :

اولين ويژه گي اين شب مبارك ، نازل شدن قرآن كلام رب الارباب ميباشد .
قرآن كريم خودش مؤيداين كلام است ، آنجا كه ميفرمايد :

« إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ » ( سوره قدر آيت 1 )
ترجمه :
( ما قرآن را در شب با ارزش « ليلةالقدر » فرو فرستاده ايم ) .

درواقع ميتوان گفت كه شب قدر ، شب سالگرد و جشن كلام رب العالمين ( قرآن مجيد ) ميباشد . بايد دانست همچنانكه قرآن مبارك وبا ارزش ميباشد ، شبي كه درآن قرآن فرود آمده نيز با بركت وبااهميت است .

2 – عبادت در شب قدر بهتر ازعبادت هزارماه است :

الله سبحانه وتعالي براي بندگانش نهايت مهربان بوده و فرصت هاي را براي شان مهياميسازد تا مقام ومرتبه آنان را درپيشگاه خودش بلندبگرداند . يكي ازاين فرصت هاي طلائي شب قدر ميباشد كه عبادت آن را بهتراز عبادت هزارماه ( 83 سال وتقريباً 4 ماه ) كه درآن شب قدري نباشد ، قرارداده است .
الله تبارك وتعالي دراين مورد چنين ميفرمايد :
« لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ » ( سوره قدرآيت 3 )
ترجمه :
« شب قدر شبي است كه از هزار ماه بهتر است » .
دراينجاسبب نزول اين آيت را نيزنقل نمائيم خالي ازلطف نخواهد بود .
درتفسيرطبري روايتي را ازمجاهد نقل ميكند ، كه : « كان في بني إسرائيل رجل يقوم الليل حتى يصبح، ثم يجاهد العدوّ بالنهار حتى يُمْسِيَ، ففعل ذلك ألف شهر، فأنزل الله هذه الآية:( لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ) قيام تلك الليلة خير من عمل ذلك الرجل » . ( تفسيرطبري جزء 24 صفحه ء 533 )
ترجمه :
« دربني اسرائيل مردي بود كه : هزار ماه ، شب هارا درعبادت الله سبحانه وتعالي تابه صبح قيام نموده وروزها را تا به شبانگاه در راه خدا درمقابل دشمنان ايستاده گي مينمود . پس الله متعالي اين آيت ( لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ) را فرستاد ، وخاطرنشان نمودكه قيام اين شب ( شب قدر ) بهترازعمل اين مردي است كه اينگونه عمل مينموده است » .
رسول الله صلي الله عليه وسلم نيز دراين مورد چنين ميفرمايند :
« قَدْ جَاءَكُمْ شَهْرُ رَمَضَانَ ، شَهْرٌ مُبَارَكٌ افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ صِيَامَهُ ، يُفْتَحُ فِيهِ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ ، وَيُغْلَقُ فِيهِ أَبْوَابُ الْجَحِيمِ ، وَتُغَلُّ فِيهِ الشَّيَاطِينُ ، فِيهِ لَيْلَةٌ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ، مَنْ حُرِمَ خَيْرَهَا فَقَدْ حُرِمَ » ) مسنداحمدحديث شماره 8991 )
ترجمه :
« اينك‌ ماه‌ رمضان ‌بر شما آمد ، ماهي‌ مبارك‌ كه‌ خداوند متعال‌ در آن‌ روزه‌اش‌ را بر شما فرض‌ گردانيده‌، در آن‌ درهاي‌ بهشت‌ باز و درهاي‌ دوزخ‌ بسته‌ مي‌شود و در آن‌ شياطين ‌در قيد و زنجير قرار داده‌ مي‌شوند، در شبي‌ كه‌ بهتر از هزار شب‌ است‌، هر كس‌ ازخير آن‌ محروم‌ شد، بي‌گمان‌ (از هرخيري) محروم‌ گردانيده‌ شده‌ است ‌» .
آنچه ازاين آيت وحديث دانسته ميشود اين نيست كه عبادت اين شب معادل با عبادت هزارماه باشد ، بلكه بيانگر بافضيلت تر بودن اين شب فرخنده از هزارماه است . به تعبيري ديگر بايدگفت كه مراد از هزارماه تكثيراست نه تعيين وتحديد .

3 – شب قدر ، شب آمرزش گناهان ميباشد :

الله سبحانه وتعالي براي بخشش بندگان خود بهاء نميخواهد بلكه دنبال بهانه است . به همين جهت تحفه هاي را درقالب فرصت هاي طلائي درطول سال براي بندگانش آماده نموده تاتلاش نمايندكه گناهان شان بخشيده شود . يكي ازاين فرصت هاي گرانبهاء شب قدر ميباشد .
چنانچه رسول گرامي اسلام صلي الله عليه وسلم ميفرمايند :
« مَنْ قَامَ لَيْلَةَ القَدْرِ إيمَاناً وَاحْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ » ( صحيح بخاري حديث شماره 1802 )
ترجمه :
« هر كس‌ از روي‌ ايمان‌ و به‌قصد قربت‌ شب‌ قدر را (براي‌ نماز و نياز) به‌پا خاست ‌، آنچه‌ كه‌ از گناهانش‌ گذشته‌ است‌ بر وي‌ آمرزيده‌ مي‌شود » .

4 – شب قدر ، شب نزول فرشتگان در زمين :

دراين شب مبارك فرشتگان الهي همراه جبرئيل براي انجام اموري در زمين فرود ميآيند ، چنانكه الله عزوجل دركلام حميد ومجيد خودش اين موضوع را اينگونه بيان ميكند :
« تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ » ( سوره قدر آيت 4 )
ترجمه :
« فرشتگان و جبرئيل در آن شب با اجازه پروردگارشان ، پياپي ( به كره زمين و به سوي پرستشگران و عبادت كنندگان شب زنده دار ) مي آيند براي هرگونه كاري ( كه بدان يزدان سبحان دستور داده باشد ) » .
درحديثي اينگونه نزول فرشتگان در زمين ، به تصوير كشيده ميشود :
« إِذَا كَانَ لَيْلَةُ الْقَدْرِ نَزَلَ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي كَبْكَبَةٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ يُصَلُّونَ عَلَى كُلِّ عَبْدٍ قَائِمٍ أَوْ قَاعِدٍ يَذْكُرُ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ » ( شعب الايمان بيهقي حديث شماره 3717 )
ترجمه :
« درشب قدر جبرئيل همراه جماعتي ازفرشتگان فرودميآيد ، وبرهر بنده ي كه ايستاده ويا نشسته درعبادت الله عزوجل مشغول است ، درود و رحمت فرستاده وطلب مغفرت مينمايند » .

5- اين شب ، شب سلام و سلامتي است :

الله سبحانه وتعالي دراين مورد دركلام خودش ( قرآن عظيم الشأن ) چنين ميفرمايد :
« سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ » ( سوره قدر آيت 5 )
«آن شب ، شب سلامت و رحمت ( و درود فرشتگان بر مؤمنان شب زنده دار ) است تا طلوع صبح »
دراينجادوستان عزيز ! اجازه دهيد كه تفسيركوتاهي اين آيت را از « تفسيرانوارالقرآن » نقل نمايم :
« يعني: تمام‌ آن‌ شب‌ سلامتي‌ و خير است‌ و هيچ‌ شري‌ در آن‌ نيست‌ و تا هنگام‌ دميدن‌ سپيده‌دم‌، فرود آمدن ‌فرشتگان‌ در آن‌ قطع‌ نمي‌شود به‌طوري‌ كه‌ آنها گروه‌گروه‌ و پياپي‌ تا طلوع ‌سپيده‌دم‌ از آسمان‌ فرود مي‌آيند. مجاهد در تفسير آيه‌ كريمه‌ مي‌گويد: «آن ‌شب‌، شب‌ سالمي‌ است‌ كه‌ شيطان‌ نمي‌تواند در آن‌ گزند و آزاري‌ برساند». شعبي ‌مي‌گويد: «مراد از سلام‌، سلام‌ گفتن‌ فرشتگان‌ بر اهل‌ مساجد در شب‌ قدر است‌ از هنگامي‌ كه‌ خورشيد پنهان‌ مي‌شود تا آن‌گاه‌ كه‌ بامداد طلوع‌ مي‌كند » .

6 – دراين شب ، امور يك ساله اندازه ومقدّرميشود :

الله تعالي ميفرمايد :
«وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ * فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ * إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ » ( سوره دخان آيات 1 – 2 – 3 )
ترجمه :
« سوگند به قرآن ! كه روشن و روشنگر است * در اين شب مبارك ، هرگونه كار حكيمانه اي ( كه انسان را به حقيقت آشنا و به سعادت برساند ، و او را از باطل و شقاوت دور گرداند ، از سوي خدا ) بيان و مقرّر گشته است * ما قرآن را در شب پرخير و بركتي فرو فرستاده ايم . ما همواره بيم دهنده ( كافران و مشركان و ظالمان ، با ارسال پيغمبران به سويشان ) بوده ايم ( و كتابها برايشان فرو فرستاده ايم . اين قرآن هم آخرين حلقه از اين سلسله است ) » .
دراينجاهم خالي ازلطف نيست كه تفسير اين آيت را نيز بخاطروضاحت مطلب ، از « تفسير انوارالقرآن » نقل نمايم :
« يفرق: فيصله ‌مي‌يابد، بيان‌ مي‌گردد و نوشته‌ مي‌شود. أمرحكيم: عبارت‌ از كار محكم‌ و استوار است‌، از آن‌ روي‌ كه‌ خداي‌ سبحان‌ در آن‌ شب‌ هر چه‌ را كه‌ در يكسال‌ بعد روي ‌مي‌دهد ـ اعم‌ از زندگي‌ و مرگ ‌، توانگري‌ و فقر ، خير و شر و غيره‌ ـ همه‌ را مي‌نويسد . چنين‌ گفته‌اند مجاهد ، قتاده‌ و حسن ‌. البته‌ حكمت‌ و مناسبت‌ نزول‌ قرآن ‌در شب‌ قدر اين‌ است‌ كه: نزول‌ قرآن‌ از شريف‌ترين‌ امور حكمت‌ آميز مي‌باشد و اين‌ شب‌ نيز شبي‌ است‌ كه‌ هر امر استوار و محكمي‌ در آن‌ فيصله‌ مي‌يابد . ابن‌كثير مي‌گويد : « هر كه‌ گفته‌ است‌ كه‌ شب‌ قدر ، شب‌ نيمه‌ شعبان‌ است‌ ، قطعا از طلب‌ آن‌ دورمانده‌ است‌ زيرا نص‌ قرآن‌ بر اين‌ امر صراحت‌ دارد كه‌ اين‌ شب‌ در رمضان ‌مي‌باشد » .

شب قدر ، دركدام ماه ميباشد ؟

شب قدربنابه نص صريح قرآن كريم ، در ماه مبارك رمضان است .
چنانچه الله سبحانه وتعالي ميفرمايد :
« شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ » ( سوره بقره آيت 185 )
ترجمه :
« ماه رمضان است كه قرآن در آن فرو فرستاده شده است ( و آغاز به نزول نموده است ودر مدّت 23 سال تدريجاً به دست مردم رسيده است ) تا مردم را راهنمائي كند و نشانه ها و آيات روشني از ارشاد ( به حق و حقيقت ) باشد و ( ميان حق و باطل در همه ادوار ) جدائي افكند » .

شب قدر ، دركدام دههء رمضان است ؟

رواياتي صحيح موجود است كه شب قدر در دههء اخيررمضان المبارك ميباشد .
ازجمله اين روايات :

1. «  وعنْ عائِشَةَ رَضِيَ اللَّه عنْهَا ، قَالَت : كانَ رسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يُجاوِزُ في العَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رمضَان، ويَقُول : « تحَرَّوْا لَيْلَةَ القَدْرِ في العشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضانَ » ( صحيح بخاري حديث شماره 1916 )
   « از عائشه رضي الله عنها روايت است که فرمودند : رسول الله صلي الله عليه وسلم در دههء اخير رمضان اعتکاف نموده و مي فرمودند : شب قدر را در دههء اخير رمضان جستجو کنيد » .
2. «  وعَنْ عائشة رَضَيَ اللَّه عَنْهَا ، قَالَت : كَانَ رسُول اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم : « إِذا دَخَلَ العَشْرُ الأَوَاخِرُ مِنْ رمَضَان ، أَحْيا اللَّيْل ، وَأَيْقَظَ أَهْلَه ، وجَدَّ وَشَدَّ المِئزرَ » ( صحيح مسلم حديث شماره 2844 )
   ترجمه :
   « از عائشه رضي الله عنها روايت شده که فرمودند : چون دههء اخير رمضان فرا مي رسيد، رسول الله صلي الله عليه وسلم شب ها را زنده داشته، خانواده اش را بيدار نموده و تلاش کرده و در عبادت کوشش مي نمود » .
3. « عن عَائِشَة رضى الله عنها كَانَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- يَجْتَهِدُ فِى الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مَا لاَ يَجْتَهِدُ فِى غَيْرِهِ » . ( صحيح مسلم حديث شماره 2845 )
   « از عائشه رضي الله عنها روايت شده که : رسول الله صلي الله عليه وسلم در دههء اخير رمضان سعي وکوششي مي کردند که در غير آن نمي نمودند » .

شب قدر ، در دههء اخير ، دركدام شب ها وجود دارد ؟

روايات صحيح ديگري وجود دارد ، كه شب قدر در دههء اخير رمضان ، درشب هاي طاق ( 21 ، 23 ، 25 ، 27 ، 29 ) موجود است .
ازجمله اين روايت :
« وَعَنْ عائشة رَضِيَ اللَّه عنها أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قَال: « تَحرّوْا لَيْلةَ القَدْرِ في الوتْرِ من العَشْرِ الأَواخِرِ منْ رمَضَانَ » ( صحيح بخاري حديث شماره 1913 )
« از عائشه رضي الله عنها روايت شده که : رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمودند : شب قدر را در شبهاي طاق اخير رمضان جستجو کنيد » .

نتيجه : آنچه ازاحاديث فوق معلوم ميشود ، معلوم نبودن شب قدر است . فقط همين قدر دانستيم كه شب قدر ، در رمضان المبارك و دريكي از شب هاي طاق دهه ء اخيرموجوداست . اما اينكه كدام يكي ازشب هااست قول جمهورهمين است كه معيّن ومُشخّص نيست .
حكمت درپنهان بودن شب قدرچيست ؟
حکمت‌ در پنهان ‌داشتن‌ شب‌ قدر مانند حکمت‌ در پنهان ‌داشتن‌ وقت‌ وفات‌ و روز قیامت‌ است‌ تا مکلف‌ به‌ طاعات‌ رغبت ‌کرده‌ و بر سخت‌کوشی‌ و جد و جهد خود در این‌ راه‌ بیفزاید ، غفلت‌ و سستی‌ نکند و بر شب‌ مخصوصی‌ تکیه‌ ننماید .

بعضي ازعلامات شب قدر :

« قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : إني رأيت ليلة القدر فأنسيتها ، وهي في العشر الأواخر، من لياليها ليلة طلقة بلجة، لا حارة ولا باردة، كأن فيها قمرًا، لا يخرج شيطانها حتى يضيء فجرها »
( تفسير ابن كثير جزء 8 صفحه ء 445 – صحيح ابن خزيمه حديث شماره 2190 )
ترجمه : « رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمودند : من‌ شب‌ قدر را دیدم‌ اما آن‌ را فراموشم‌ ساختند . شب‌ قدر در شبهای‌ دهه‌ ء اخیر رمضان‌ است‌ و شبی‌ است‌ معتدل ‌، نه‌ گرم‌ و نه‌ سرد ، روشن‌ و سپید ، گویی‌ که‌ در آن‌ ماهی‌ تمام‌ می‌تابد . آن ‌شب‌ شیطان‌ بیرون‌ نمی‌آید تا آن‌که‌ صبحش‌ روشن‌ گردد »
در روايتي ديگر اينچنين آمده :

« يُصْبِحُ شَمْسُها صَبِيحَتَهَا ضَعِيفَةً حَمْرَاءَ » ( شعب الايمان حديث شماره 3419 )
ترجمه :
« خورشید در صبحگاه‌ شب‌ قدر، ضعیف‌ و سرخ‌ رنگ‌ ظاهر می‌شود » .

اين دعارا رسول الله صلي الله عليه وسلم براي مان ياد دادندكه اگر شب قدر را دريافتيم زياد بخوانيم :

« وَعَنْ عائشة رضي الله عنها قَالَت: قُلْتُ : يا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَيْتَ إِن عَلِمْتُ أَيَّ لَيْلَةٍ لَيْلَةُ القَدْرِ ما أَقُولُ فيها؟ قَال: « قُولي: اللَّهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ العفْوَ فاعْفُ عنِّي » ( سنن ابن ماجه حديث شماره 3850 )
« از عائشه رضي الله عنها روايت شده که فرمودند : گفتم : يا رسول الله صلي الله عليه وسلم ! اگر دانستم که شب قدر کدام است ، در آن چه بگويم ؟
رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمودند : بگو : اللهم انک عفو… بار خدايا تو در گذرندهء و گذشت را دوست داري ، پس از من درگذر » .

تذكّر :

برادران وخواهران گرامي ! باتوجه به اين آيات و روايات وشناخت صحيح ازشب قدر ان شاء الله ، اين فرصت طلائي را مفت ومجاني ازدست ندهيد . بلكه اين فرصت ها را قيام نموده و دردعا ، نيايش ، نماز ، تسبيح ، تهليل ، تلاوت وغيره … سپري نمائيد . بخصوص اينكه مسلمانان مظلوم جهان را كه امروزه درهرجا مورد تاخت وتازدشمنان قرارگرفته اند را ، ازدعاهايتان فراموش ننمائيد . درضمن ازتمام دوستانم تقاضادارم كه براي من حقيرهم دعاي خيربنمايند ، تا الله سبحانه وتعالي ازتقصيراتم درگذشته ، مشكلاتم را حل نموده و برايم توفيق خدمت در دين خود ارزاني بفرمايد .

ابومحمدعبدالرحمن فاتح