حقایقی پیرامون نظر یا چشم زننده

نظر یا چشم یک امر واقعی است که تأثیر آن حقیقت داشته و از دیدگاه شریعت ثابت بوده و در گذشته و حاضر موارد زیادی از تأثیرات منفی آن اتفاق افتاده است. رسول اكرم صلى الله عليه وسلم در این باره مى فرمايد:

و در حدیث دیگر می فرماید:

«إن العين لتدخل الرجل القبر وتدخل الجمل القدر».  يعنى: (یقینا چشم و نظر، انسان را به قبر و شتر را به دیگ می اندازد).

مسند الشهاب(١٠٥٧)

بلی؛ چشم بد و زننده فرد را به قبر روان مى کند، و شتر را چنان دچار بيمارى مى كند كه صاحبش ترجيح مي دهد قبل از اينكه شتر تلف شود، به قصاب داده و پخت و پز نمايد.

بنابراین رسول اکرم صلی الله علیه وسلم به امت دستور داده اند که از چشم و نظر زننده به الله پناه برده با کلام اوتعالی و دعاهای مسنون خودرا دم کنند طوریکه ام المؤمنین عايشه رضي الله عنها مي گويد:

«أَمَرَنِي رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم أَوْ أَمَرَ أَنْ يُسْتَرْقَى مِنَ الْعَيْنِ». یعنی: (رسول الله صلی الله علیه وسلم به من دستور داد يا فرمود كه چشم زدگی را دم كنند).

صحیح بخارى (5738)

و همچنان از ابن عباس رضي الله عنهما روایت است که پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم فرمودند:

«العَينُ حَقٌ وَلَو كانَ شَئٌ سَابَقَ القَدرَ سَبَقَتهُ العَينُ وَإذَا استَغسِلتُم فَاغسِلُوا». «نظر حق است واگر چيزي مي توانست بر تقدير پيشي بجويد همانا نظر بر آنان پيشي مي جست وهرگاه به غسل دادن خواسته شديد (جهت رفع نظر) پس غسل كنيد».

صحیح مسلم (2188).

جابر بن عبدالله رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم به خانواده‌ حزم، اجازه دادند تا مار گزیدگی را دم کنند و خطاب به اسماء دختر عمیس رضی الله عنها فرمودند: «چرا من بدن برادر زاده‌هایم (فرزندان جعفر بن ابی طالب) را نحیف و لاغر می‌بینم؟ آیا از فقر و گرسنگی، رنج می‌برند؟ اسماء گفت: نه، ولی بسیار زود مورد اصابت چشم واقع می‌شوند».

سپس پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: «آنان را دم کن». اسماء می‌گوید: آنگاه من کلماتی را برای دَم کردن، عرضه نمودم. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «آنان را دَم کن». (اشکالی ندارد با همین کلمات، دم کن) صحیح مسلم(2198)

درمان چشم زخم در عهد پیامبر صلی الله علیه وسلم

 **آنچه در زمان رسول اکرم صلی الله علیه وسلم رخ داد:

در عهد پيامبر اکرم صلی الله علیه وسلم و در جريان يكى از مسافرتها، يك صحابى به نام سَهل بن حُنَيف رضی الله عنه مشغول غسل کردن بود، عامر بن ربيعه رضی الله عنه او را ديد وتعجب كنان از سفيدی پوست وى چنين گفت: به به! چه رنگ و پوستى! حتى دختران باكره در سراپردها نيز چنين حُسن و جمالى ندارند!.

اينجا بود كه سهل بن حُنَيف رضی الله عنه به طور ناگهانى نقش بر زمين شد و از حال بی حال شد. خبر به رسول الله صلی الله علیه وسلم رسید كه براى سهل بن حُنَيف اتفاق ناگوارى افتاده است. پيامبر سؤال كرد كه آيا كسى را متهم مى كنيد؟ گفتند: آرى! عامر بن ربيعه چنين و چنان گفته است. پيامبر صلی الله علیه وسلم عامر رضی الله عنه را فرا خواند بر او خشم گرفت و فرمود:

«عَلامَ يَقْتُلُ أَحَدُكُمْ أَخَاهُ هَلا إِذَا رَأَيْتَ مَا يُعْجِبُكَ بَرَّكْتَ». (چرا يكى از شما مي خواهد به برادرش صدمه وارد كند و او را بکشد؟ چرا در حين جلب توجه، دعاى بركت نكردي؟ سپس به درخواست رسول الله صلی الله علیه وسلم، عامر رضی الله عنه صورت و دست و پا و زانو و داخل ازار خويش را در ظرفی شست، و جمع شده آب را بر سَهْل رضی الله عنه ريختند. سَهْل زود برخاست گویی كه هـيچ اتفاق ناگوار و هيچ آسيبى نديده بود). موطأ امام مالك (3460)

بسيار اتفاق افتاده كه خود شخص دارايی يا فرزندانش و حتى جان خودش را مورد اصابت تير چشم خود قرار داده است. ابن کثیر رحمه الله نقل می کند:

“روزى سليمان بن عبدالملك -كه يكى از بهترين خلفاء بنى أميه بود- به آئينه نگاه كرد و از قد و قواره خود، و از جمال و جوانى خود خوشش آمد وتعجب كنان گفت: محمد علیه الصلاة و السلام پيامبر بود. ابوبكر صديق بود. عمر فاروق بود. عثمان محبوب بود. معاويه بردبار بود. عبدالملك سياستمدار بود و وليد بن عبدالملك توانا، شكست ناپذير و قدرتمند بود. اما من پادشاه جوان هستم!! پس از آن طولى نپاييد كه دچار بيمارى شد و در سن ٤٥ سالگى از دنيا رحلت كرد”.

البداية والنهاية: ج9 وقایع سال 99 هجری.

بنابراين بايستى مواظب گفته ها و نگاههاى خود باشيم و با ياد الله و دعاى بركت، زهر چشم و سم زبان را خنثى كنيم، به خصوص كسانى كه به چشم زدن معروف اند. بايد از الله و از عقوبت أخروى اين كارها بترسند، سنجيده سخن بگويند، و خود را به ذكر الله متعال و دعاى خير و بركت عادت دهند، و مؤمنين و مؤمنات را نيازارند.

همچنان بر هر مسلمان لازم است خود و فرزندان خودرا با اذکار و دعاهای متعلق به نظر از انسانهای حسود حمایت و حفاظت نماید تا به خاطر شكل و شمايل و جذابيتى كه دارند؛ مورد اصابت تيرهاى حسودان قرار نگيرند.

بلی؛ دعاي والدين براي فرزندانشان اهميت زیادی داشته فوايد و پيامدهاي ارزنده اي دربر دارد؛ دعاي آسايش واطمينان وحفاظت وبركت براي فرزندان از يكسو و دعا براي حفاظت آنان از شيطان و حسادت از سوي ديگر، زمينه ساز تمامی موفقيت های آنها در زندگی است.

ضرر و تاثیر نظر (چشم زخم)

ضرر و تأثیر نظر(چشم زخم)، حق بوده شرعا ثابت و  محسوسا واقع شده و می شود:

الله متعال به پیامبر گرامی خود می فرماید:

• {وإن يكاد الذين كفروا ليزلقونك بأبصارهم}سوره القلم/51، «و چيزي‌ نمانده‌ بود كه‌ كافران‌ چون‌ قرآن‌ را شنيدند تو را چشم‌ بزنند» يعني: آنها در وقت‌ شنيدن‌ قرآن‌ به‌سوي‌ تو تند و تيز نگاه‌ مي‌كنند به‌ طوري‌كه‌ نزديك‌ است ‌اين‌ نگاهشان‌ تو را بيهوش‌ نموده‌ و از جا ساقط گرداند زيرا آنان‌ از شنيدن‌ قرآن‌ سخت‌ نفرت‌ و كراهت‌ دارند. ابن عباس رضی الله عنه در تفسير این آیت فرموده؛ یعنی «نزدیک بود کافران تو را (ای پیامبر) با چشم های خود مورد اصابت قرار دهند».

بلی؛ بهترین انسان ها جناب پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم از شرِ نظر و چشمهای حاسدان به الله پناه می بردند و از دعاها استفاده می نمودند، از ابو ‌سعيد خدري‌ رضی الله عنه روایت ‌است‌ كه‌ فرمود:

• «رسول‌ الله صلی الله علیه وسلم از نظر جن‌ و انس‌ به الله تعالی پناه‌ مي‌بردند اما بعد از آن ‌كه‌ معوذتين ‌(سوره الفلق و الناس) نازل‌ شد، فقط اين‌ دو سوره‌ را مي‌خواندند و دعاهاي‌ ديگر در اين‌ مورد را ترك‌ كردند».

و در صحيح مسلم از ابو سعيد خدري رضی الله عنه روايت است که

• جبرئيل عليه السلام نزد رسول اكرم صلى الله عليه وسلم آمد و عرض كرد، اي محمد! آيا بيمار شده اي؟ فرمودند: آري. جبرئيل گفت: «بسم الله أرقيك من كل شيء يؤذيك من شر كل نفس أو عين حاسد الله يشفيك، بسم الله أرقيك والله يشفيك»

يعني: (به نام الله از هر چيز موذي تو را پناه مي دهم، از شر و بدي هر موجود زنده، و از هر چشم حسود، الله تو را شفا دهد، بنام الله تو را پناه مي دهم، الله شفايت دهد).

دو نسخه عملی جهت حفاظت از نظر (چشم زخم)

چگونگی وقایه از نظر یا چشم زننده:

پیشگیری و وقایه از چشم اشکال شرعی نداشته و با توکل منافاتی ندارد؛ بلکه عین توکل است، چون توکل یعنی تکیه کردن به الله تعالی به همراه استفاده از اسبابی که الله تعالی آن را جایز قرار داده یا که به استفاده از آن فرمان داده است.

به همين دليل رسول اکرم صلی الله علیه وسلم همانند ابراهيم خليل علیه السلام كه فرزندانش اسماعيل واسحاق را از گزند نفوس شياطين و حسادت شيطان صفتان تعويذ مى كرد؛ پيامبر گرامی ما نيز بر نوه هايش حسن و حسين رضی الله عنهما رقيه ميخواند و آن دو را در پناه الله قرار مى داد.

** نسخه وقایوی نخست جهت حفاظت از نظر (چشم زخم): ابن عباس  رضي الله عنهما مي گويد:

دعای پیامبر صلی الله علیه وسلم جهت حفاظت از چشم زخم

رسول الله صلى الله عليه وسلم براي حسن وحسين رضي الله عنهما اینگونه دعا مي كردند: «أعيذكما بكلمات الله التّامّات من كلّ شيطان وهامّة ومن كلّ عين لامّة» یعنی: «شما دو تا را در پناه کلمات کامل الله قرار می‌دهم از شرّ هر شیطان و از شرّ هر حشره ای و از شرّ هر چشم زننده ای» و سپس فرمودند: «ابراهيم عليه السلام، اسحاق واسماعيل عليهماالسلام را به همين شكل به الله مي سپرد».

سنن ابو داود (4737).

اين دعا، يكي از نسخه هاي طب نبوي وقایوی منحصر براي كودكان ويكي از اركان توجه و رسيدگي  به صحت وسلامتي اطفال، در نزد رسول اکرم صلى الله عليه وسلم بود.

** نسخه وقایوی دوم جهت حفاظت از نظر (چشم زخم) : رسول اکرم صلی الله علیه وسلم می فرمایند: 

«اذا رأى أحدُكم مِنْ نفسه أو من ماله أو من أخيه ما يُعجبه فلْيَدْعُ له ٍبالبركةِ ، فإنَّ العينَ حقٌ ». يعنى: (هرگاه كسى از شما نعمت و مزيتى در خود، يا در ثروت خود، و يا در شخص ديگرى ديد كه وى را به شگفتى واداشت، در اين صورت بايد دعاى خير و بركت نمايد -تا مبادا شخص نگاه شده ویا خودش، مورد اصابت چشم زخم قرار بگيرد-، زيرا كه چشم حق است).

سنن ابن ماجه (3509)

بنابراين، گذشتگان صدر اسلام هنگامى كه چيز قشنگى را در خود ویا دیگران مى ديدند، يا چيزى توجه شان را بخود جلب مى كرد و يا چيزى به نظرشان خوش مى آمد. به مصداق این آيت:

{وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ} سوره الکهف/40 «چرا وقتی که وارد باغت شدی، نگفتی: ماشاءالله، هیچ قوت و قدرت جز به مشیئت الله نیست». به خاطر دفع ضرر چشم مَا شَاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ مى گفتند و دعاى خير و بركت مى كردند، و مى گفتند: ”تبارك الله أحسن الخالقين، اللهم بارك فيه” يا مى گفتند: ”ماشاء الله تبارك الرحمن” …

چگونگی علاج نظر شده گی (علاج چشم زخم):

اگر کسی مورد اصابت چشم قرار گرفت باید از علاج های شرعی استفاده کند که عبارتند از:

 علاج اول:  قرآن بخواند و خود را دم کند، زیرا قرآن شفاست چنانکه الله متعال می فرماید:

«قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ». سوره فصلت:44  (بگو: قرآن برای مؤمنان سبب هدایت و شفا است) و یا کسی بر او رقیه یا دعاهای شرعی بخواند زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرمایند:

«من استطاع منكم أن ينفع أخاه فلينفعه». صحیح مسلم (2199) یعنی: (کسی که می تواند به برادرش نفع برساند پس این کار را کند و به او نفع برساند)؛ همچنان از صحابه کرام ثابت است که بر دیگران آیات قرآن را خوانده و می دمیدند. و یا جبرئیل علیه السلام بر پیامبر صلی الله علیه وسلم رقیه و دعا می‌خواند و می‌گفت:

«بِاسْمِ اللَّـهِ أَرْقِيكَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ يُؤْذِيكَ؛ مِنْ شَرِّ كُلِّ نَفْسٍ أَوْ عَيْنِ حَاسِدٍ اللَّـهُ يَشْفِيكَ، بِاسْمِ اللَّـهِ أَرْقِيكَ» صحیح مسلم (2186) «به نام الله تو را دم می‌کنم از شرّ هر چیزی که تو را آزار می‌دهد و از شرّ هر کس، یا چشم حسادت کننده ای الله تو را شفا بدهد، به نام الله تو را دم می‌کنم».

علاج دوم:  از کسی که نظر کرده و چشم زده، خواسته شود که غسل کند، زیرا پيامبر اكرم صلى الله عليه وسلم به این علاج دستور داده اند، ایشان مي فرمايند:

(العَينُ حَقٌ وَلَو كانَ شَئٌ سَابَقَ القَدرَ سَبَقَتهُ العَينُ وَإذَا استَغسِلتُم فَاغسِلُوا) . «نظر حق است واگر چيزي مي توانست بر تقدير پيشي بجويد همانا نظر بر آنان پيشي مي جست وهرگاه به غسل دادن خواسته شديد (تا آب غسل شما را به منظور شفا و بهبودی بر روی خود بریزد) پس غسل كنيد».

صحیح مسلم (2188)

در حديث شریف شيوه غسل این چنین آمده است: به شخص چشم زخم كننده دستور داده مي شود تا وضو بگيرد پس او صورت و دو دستش را تا آرنج ها و زانو و درون ازارش را بشويد سپس [آن آب كه او غسل كرده است را] بر روي شخصي كه نظر شده و چشم خورده است بريزند؛ معناي لفظ (يكفأ الإناء من خلفه)كه در روايت است اينست كه: از پشت سرِ چشم خورده، يعني يك دفعه و غافل گيرانه آب ها را روي او بريزند. سنن ابن ماجه (3509)

توجه: تب یا حرارت بدن، برودت بیش از حد آن، و درد بدن، بدون سبب از علايم چشم زده گی مى باشد.

الله متعال همه مسلمانان را از گزند چشم و سایر آفات نجات دهد.