تعریف استخاره:

استخاره در لغت از اصل «خ- ی- ر» و از باب استفعال، به معنای «طلب خیر در چیزی» است. لسان‌العرب، ابن منظور: 4/ 259، «خیر»)

و در اصطلاح عبارت است از واگذار کردن انتخاب کاری مباح (غیر از عمل واجب و حرام) به الله تعالی با دعای مخصوص، در کاری که انسان در انجام دادن آن متردد است.

پس استخاره به معنای درخواست خیر از الله تعالی است؛ زیرا الله تعالی به عنوان پروردگار تمام هستی تنها کسی است که می‌تواند خیر را به کسی ارزانی دارد، چنانکه در مقام آفریدگاری وجود را به هر آفریدۀ ارزانی داشته است.

استخاره نشان اعتماد به الله تعالی است

استخاره به معنای اعتماد و ارتباط همیشگی انسان با الله تعالی است. امام ابن قیم رحمه الله می‌گوید: بنگر که امر مقدر شده چگونه با دست‌آویز قراردادن دو چیز بدست می‌آید:

1- توکلی که پیش از آن استخاره باشد.

2- خشنودبودن به آنچه که الله تعالی پس از استخاره مقدّر می‌کند؛ چرا که خشنودبودن به قضاء و قدر الهی عین سعادتمندی است.

در صورتی که استخاره توأم با توکل نباشد و همچنین پیش از توکل، استخاره ترک شود، یا بعد از آن نارضایتی و ناخشنودی از پروردگار وجود داشته باشد، نشان شقاوت و بدبختی خواهد بود؛ در دعا نیز می‌خوانیم: «وَأَسْأَلُكَ الرِّضَاءَ بَعْدَ الْقَضَاءِ» «بعد از وقوع قضاء از تو خشنودی می‌طلبم». قضاء پیش از وقوع عزیمت است؛ اما زمانی که رخ داد، از دایره‌ عزیمت خارج می‌شود؛ و رضا بعد از وقوع قضاء، حال و مقام است.

به طور خلاصه، مقصود این است که استخاره عبارت از توکل به الله تعالی و خویشتن را به او سپردن و با قدرت و دانش و حسن انتخاب او نسبت به بندگانش (که همیشه برای آنان خواهان خیر است) بخت‌آزمایی کردن است. البته این امر از مستلزمات پذیرش ربوبیت اوست، اگر انسان مسلمان چنین نباشد هرگز شیرینی ایمان را نخواهد چشید، و هرآنچه بعد از استخاره مقدر شود و انسان بدان خشنود گردد، نشان سعادتمندی اوست. زاد المعاد، 2/444.

چگونگی استخاره:

کسی‌ که می‌خواهد ‌کار مباحی را انجام دهد، ولی راه خیر و صلاح بر وی پوشیده است و در باره عاقبت آن دچار تردید می‌باشد، سنت است که دو رکعت نماز غیر فرض در هر وقتي از روز و يا شب بخواند. ولی بهتر است در اوقات ممنوع نباشد. بعد از آنکه سلام داد، دستها را بلند كرده الله تعالي را ثنا و ستایش‌ گوید و بر پیامبر اكرم صلی الله علیه وسلم درود و سلام بفرستد. سپس دعائی را که از جابر رضي الله عنه روایت است‌، بخواند.

جابر رضی الله عنه فرمود: پیامبر صلی الله علیه وسلم همانگونه ‌که سوره قرآن را به ما یاد می‌داد، طریقه استخاره ‌کردن در هر کاری را نیز به ما یاد مـی‌داد و می‌فرمود: «إذا هم أحدكم بالامر، فليركع ركعتين من غير الفريضة ثم ليقل:

دعاء استخاره

اللهم إني استخيرك بعلمك، وأستقدرك بقدرتك وأسألك من فضلك العظيم، فإنك تقدر ولا أقدر، وتعلم ولا أعلم، وأنت علام الغيوب، اللهم إن كنت تعلم أن هذا الامر خير لي في ديني ومعاشي وعاقبة أمري، أو قال: عاجل أمري وآجله، فاقدره لي، ويسره لي، ثم بارك لي فيه، وإن كنت تعلم أن هذا الامر شر لي، في ديني ومعاشي وعاقبة أمري، أو قال – عاجل أمري وآجله – فاصرفه عني واصرفني عنه، واقدر لي الخير حيث كان، ثم أرضني به» وقتی‌که رسید به «أللهم ان كان هذا الامر» ‌کار مورد نظرش را نام ببرد.

ترجمه دعای استخاره

«‌هرگاه یکی از شما خواست کاری بکند، نخست دو رکعت نماز غیر فرض بخواند، سپس این دعا را بخواند: پروردگارا!  از دانش تو طلب خیر می‌کنم (و مرا به سوی خیر هدایت‌ کن‌) و از قدرت تو طلب قدرت و توانائی می‌کنـم و از فضل بزرگ تو طلب بخشش می نمایم‌، چون تو بر هر چیزی توانا هستی و من توانا نیستـم و تو هر چیزی را می‌دانی و من چنین نیستم و تنها تو همه نهانیها را می‌دانی‌.

پروردگارا! اگر می‌دانی ‌که این‌ کار (‌کار مورد نظر را نام می‌برد) برای دین و دنیایم و سرانجام کارم خير و بهتر است‌، پس آن را برایم میسر و مقدور و مبارک ‌گردان‌. و اگر می‌دانی‌ که این ‌کار (‌کار مورد نظر را نام می‌برد) برای دین و دنیایم و سرانجام ‌کارم شر و ضرر است‌، پس آن را از من منصرف‌ گردان و مرا از آن منصرف ساز، و آنچه ‌که برایـم خیر و بهتر است هر جا که باشد مقدر فرما، سپس مرا به آن راضی و خرسند گردان‌«. صحیح بخاری (1109)

امام شوکانی رحمه الله می‌فرماید: این حدیث معناي عام دارد، بـنابر این انسان می‌تواند برای هر کار کوچک و بزرگ استخاره‌ کند. زیرا چه ‌بسا انجام یا عدم انجام‌ کـارهای ‌کوچک موجب زیانهای بزرگ می‏‎گردد.

قرائت در نماز استخاره:

در باره قـرائت آیات در نماز استخاره بعد از سورۀ فاتحه آنچه برایش میسر است بخواند و روایتی صحیحی در مورد آیاتی مخصوصی در نماز استخاره نیامده است‌، همچنان در باره تکرار آن نیز، حدیث صحیحی نقل نشده است‌.

استخاره حقیقی:

عمر رضی الله عنه می‌فرماید: من از این نگران نیستم که به چه وضعیتی بامداد را آغاز کنم، طبق آنچه می‌پسندم یا آنچه که نمی‌پسندم؛ زیرا من نمی‌دانم خیر در آن است که من دوست دارم، یا در آن است که من دوست ندارم؛ هنگامی که از الله طلب خیر می‌کنم پس از آن نگران نیستم که آن کار صورت گیرد یا صورت نگیرد.

مکحوم رحمه الله می‌گوید: از ابن عمر رضی الله عنه شنیدم که می‌فرمود: «انسان از الله طلب خیر می‌کند، الله هم برای او خیر را انتخاب می‌کند؛ اما اثر آن خیر، اگر اندکی با تأخیر نمایان می‌شود و انسان اظهار ناراحتی و ناخرسندی می‌کند، ولی دیری نمی‌پاید که حاصل آن را خیر می‌یابد».

بعد از استخاره چه کند:

شخص بعد از استخاره باید به کاری که در مورد آن استخاره نموده ادامه داده و پیش برود، حتی اگر به موردی خاص قلباً تمایل نداشت، بازهم آن را انجام دهد؛ زیرا وی اختیار خود را به الله وا گذار کرده تا الله تعالی او را به راه نیک هدایت نماید پس اگر الله تعالی درکاری که آغاز نموده خیر وجود داشته باشد راه آن را برایش آسان می گرداند، اما اگر در کارش شری وجود داشته باشد مانعی را در کارش ایجاد می کند. و یا قلب او را از آن منصرف می سازد.

و اگر بین انجام دو کار دودل بود، مجدداً نماز بگزارد و استخاره کند و چنان به الله خشوع و فروتنی کند و اصرار ورزد که همه اعضای بدنش به الله تعالی تعلق پیدا کنند.

امام نووی رحمه الله می‌گوید: «شایسته است که بعد از استخاره، آنچه را برایش شادمانی خاطر می‌شود انجام دهد. لذا شایسته نیست با تکیه بر شادمانی صدر که پیش از استخاره بوده است و مطابق میل و خواسته‌ نفس اوست، آن را انجام دهد، بلکه بجاست استخاره‌کننده انتخاب خودش را رها سازد؛ اگر چنین نکند به او استخاره‌کننده گفته نمی‌شود.

 نکته مهم در باره استخاره:

انسان بعد از آنکه در امری که استخاره کرده نباید دست بسته و منتظر بنشیند بلکه با توکل به الله از اسباب مباح کار بگیرد، بطور مثال در کاری مورد نظرش که برای آن استخاره نموده با شخص ظالم و بی انصافی روبرو می گردد و از ظلم او در هراس است، پس در چنین حالت برای دفع ظلم او از اسباب مباح شرعی کار بگیرد مانند قناعت دادن وی و یا شکایت کردن از وی به مقامات ذی صلاح؛ زیرا استخاره نمودن به معنای سکوت در مقابل ظلم و بی عدالتی نیست.

استخارۀ ممنوع و نامشروع:

1/ استخاره شخص بجای شخص دیگر؛

این گونه استخاره مخالف با هدایات پیامبر صلی الله علیه وسلم، چون استخاره خود عبادتی است و هر کس مسؤل خود بوده و عبادت را خودش برای خود باید انجام دهد، لذا نباید کسی بجای دیگری استخاره نمایند.

2/ استخاره‌ با خواب:

مثلا فرد نیازمند یا کسی دیگر که برای او استخاره انجام می‌دهد مقداری قرآن تلاوت می‌کند و از الله می‌خواهد آنچه را که نیت کرده است، در خواب به او نشان دهد و یا اگر آنچه را که نیت کرده، خیر است، در خواب به او به شکل سبزی یا سفیدی نشان دهد و اگر آنچه که نیت کرده، بد است، در خواب به شکل سرخی یا سیاهی به او نشان دهد، اینگونه استخاره اصلاً مشروع نیست.

و انجام آن به مثابه‌ مخالفت با ارشادات رسول اکرم صلی الله علیه و سلم است اینگونه استخاره، با ایمان کامل و یقینی که مقتضی دوری از بدعت‌ها و آراسته‌شدن با سنت‌های رسول اکرم صلی الله علیه وسلم است؛ تناقض دارد.

3- استخاره با تسبیح یا فال‌گرفتن با تسبیح:

روش این استخاره به این شکل است که فرد نیازمند یا کسی دیگر که برای او انجام می‌دهد، تسبیحی را می گیرد و با شمردن آن، نیازش را زمزمه می‌کند، سپس بعضی از دانه‌های آن را در دستان خود نگه می‌دارد و بعد از آن، دانه‌های آن را می‌شمارد، اگر فرد بودند، از نیت خویش منصرف می‌شود و اگر زوج بودند، نیت خود را خیر حساب می‌کند و برای انجام آن اقدام می‌کند.

این عمل بیشتر با باورهای دوران جاهلیت شباهت دارد؛ آنان پرنده را به هوا می‌پراندند؛ اگر به سمت راست می‌رفت به فال نیک می‌گرفتند و اگر به سمت چپ پرواز می‌کرد به فال بد می‌گرفتند و از تصمیم خود منصرف می‌شدند. شریعت این عمل را «الطیرة» نامیده و از انجام آن برحذر داشته است.

4/ استخاره با فال، مهره و کف‌بینی

تمام موارد فوق نوعی از انحراف و گمراهی محسوب می‌شوند و مبنای آن توانمندی و زیرکی دجالی است که سخنانش را از خواسته‌ها و نیازمندی‌های شخص و موافقت او در بخشی از چیزهایی که به گمان شخص، گمشدۀ او هستند، استخراج می‌کند؛ از آلوده‌شدن به این گناه بایستی سخت پرهیز کرد. به عنوان هشدار این سخن رسول اکرم صلی الله علیه وسلم کافی است که می‌فرماید: «هرکس پیش فالبین و پیشگو رود و از او در باره‌ چیزی سؤال کند، نماز چهل شب او قبول نمی‌شود». صحیح مسلم (2230)

 5/ استخاره با باز نمودن قرآن؛

بطوری که شخص نیازمند یا کسی دیگر که برای او استخاره انجام می‌دهد قرآن را باز می کند اگر به آیات رحمت برخورد به او مژده می دهد و اگر با آیات عذاب باز شد وی را از کارش منصرف می سازد، که این نوع استخاره بازی با قرآن بوده و عمل نامشروع و حرام و خلاف ارشادات رسول کریم صلی الله علیه وسلم است.

6/ استخاره با قرعه اندازی و اوراق

و قطعه های بازی و غیره اموری که در شریعت اسلامی وارد نشده است.

پس بر مسلمانی که الله تعالی و رسول او صلی الله علیه وسلم را دوست دارد لازم است از شیوه‌های خرافی استخاره بپرهیزد و به سنت و طریقت رسول کریم صلی الله علیه وسلم روی بیاورد، زیرا این شیوه هم خردمندانه است و هم متابعت از رسول کریم صلی الله علیه وسلم است و هم نتیجه مثبت درپی دارد.