سجده تلاوت
ابن حزم در «المحلی» (10/5)، (106/5) گوید:
در قرآن کریم چهارده (آیة) سجده به شرح زیر وجود دارد:
اولین آن در آخر سوره «اعراف»، 2- سوره «رعد»، 3- سوره «نحل»، 4- سوره «سبحان – إسراء»، 5- سوره «کهیعص – مریم»، 6- اول سوره «حج»، در اواخر سوره «حج» سجده‌ای وجود ندارد، 7- سوره «فرقان»، 8- سوره نمل»، 9- سوره «التنزیل»، 10- سوره «ص»، 11- سوره «حم فصلت»، 12- آخر سوره «نجم»، 13- سوره «إذا السماء انشقت – انشقاق»، آیه (لایسجدون)، 14- آخر سوره «اقرا باسم ربک – علق».
حکم سجده تلاوت
(ابن حزم) گوید: سجده تلاوت فرض نیست اما دارای فضیلت است، و می‌توان آن را در نماز فرض و سنت و در غیر نماز و هنگام طلوع و غروب و زوال آفتاب و رو به قبله و غیر آن و با طهارت و بدون طهارت، انجام داد. أه.
اما دلیل اینکه سجده تلاوت فرض نیست بلکه مستحب است، اینست که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) سوره «والنجم» را خواند و به سجده رفت [1]، در حالیکه زید بن ثابت «والنجم» را بر پیامبر(صلى الله عليه وسلم) خواند و (پیامبر) به سجده نرفت[2]. تا نشان دهد که سجده نبردن هم جایز است همچنین حافظ (ابن حجر) در فتح الباری) (555/2) این را ذکر کرده است، ابن حزم در محلی (111/5) می‌گوید:
بخاطر اینکه این سجده، نماز بحساب نمی‌آید پیامبر(صلى الله عليه وسلم) بدون وضو و بدون رو کردن به قبله هر طوری که ممکن بود آن را بجای می‌آورد، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (صلاة اللیل و النهار مثنی مثنی)[3] «نماز (سنت) شب و روز دو رکعت دو رکعت است» پس آنچه که کمتر از دورکعت باشد، نماز نیست مگر اینکه دلیل قاطعی درباره آن بیاید که ثابت کند نماز است مانند طواف و وتر و نماز جنازه، و این در حالی است که هیچ نصی مبنی بر اینکه سجده تلاوت نماز باشد وجود ندارد. أه.
فضیلت سجده تلاوت
از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إذا قرأ ابن آدم السجدة فسجد اعتزل الشیطان یبکی یقول: یا ویله، أمر بالسجود فسجد فله الجنة و أمرت بالسجود فعصیت فلی النار)[4] «وقتی انسان آیه سجده را می‌خواند و سجده را بجای می‌آورد» شیطان به گوشه‌ای می‌رود و گریه می‌کند و می‌گوید: وای بر من، انسان مأمور به سجده گردید، و به سجده رفت پس بهشت برای او است، و من مأمور به سجده شدم اما سرپیچی کردم پس جهنم برای من است».
آنچه در سجده تلاوت، خوانده میشود
از عایشه(رض) روایت است: پیامبر(صلى الله عليه وسلم) شبانه در سجده‌های تلاوت بارها این دعا را تکرار می‌کرد: «سجد وجهی للذی خلقه و شق سمعه و بصره بحوله و قوته)[5] «سجده برد صورت من برای ذاتی که آن را خلق کرد و با توان و قدرت خود حس شنوایی و بینایی را به او داد».
از علی روایت است: وقتی پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به سجده می‌رفت می‌فرمود: (اللهم لک سجدت، و بک آمنت، و لک أسلمت، أنت ربی، سجد وجهی للذی شق سمعه و بصره تبارک الله أحسن الخالقین)[6] «خداوندا! برای تو سجده بردم، به تو ایمان آوردم و تسلیم تو شدم، تو پروردگار من هستی، سجده برد صورتم برای آنکه شنوایی و بینایی به او بخشیده، خداوند خیر و برکتش چه فراوان است و نیکوترین آفرینندگان است».
از ابن عباس روایت است: نزد پیامبر(صلى الله عليه وسلم) بودم، که مردی آمد و گفت: دیشب در خواب دیدم که پای درختی نماز می‌خواندم، (آیه) سجده را خوانده و سجده بردم، درخت با سجده‌ام سجده کرد، شنیدم که درخت می‌گفت: (اللهم احطط عنی بها وزرا، و اکتب لی بها أجرا، واجعلها لی عندک ذخرا) «خداوندا! به خاطر این سجده گناهم را پاک کن و به خاطر آن اجر و پاداشی را برایم بنویس، و آنرا نزد خود برای من ذخیره گردان».
ابن عباس گوید: (فرأیت النبی(صلى الله عليه وسلم) قرأ السجدة، فسجد، فسمعته یقول فی سجوده مثل الذی أخبره الرجل عن قول الشجرة)[7]. «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) را دیدم که (آیه سجده) را خواند و به سجده رفت، و شنیدم که در سجده‌اش همان دعایی را که آن مرد از قول درخت نقل کرد، می‌خواند».
[1]) متفق علیه : خ (1070/553/2)، م (576/405/1)، د (1393/282/4)، نس (160/2).
[2]) متفق علیه : خ (1073/554/2)، م (577/406/1)، نس (160/2)، د (1391/280/4)، ت (573/44//2).
[3]) صحیح : [ص. د 1151]، د (1281/173/4)، ت (594/54/2)، جه (1322/419/1)، نس (2273).
[4]) صحیح : [مختصر م 369]، م (81/87/1).
[5]) صحیح : [ص. د 1255]، د (1401/289/4)، ت (577/47/5)، نس (222/2).
[6]) صحیح : [ص. جه 866]، م (771/534/1)، جه (1054/335/1)، د (746/463/2)، ت (341/149/5).
[7]) صحیح : [ص. جه 865]، ت (576/46/2)، جه (1053/334/1).
