آداب روز جمعه
مستحب است کسی که در نماز جمعه شرکت می‌کند اعمالی را که در احادیث زیر آمده انجام دهد:
از سلمان فارسی روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (لایغتسل رجل یوم الجمعة ویتطهر ما استطاع من الطهر، و یدهن من دهنه، أو یمس من طیب بیته، ثم یخرج فلایفرق بین اثنین، ثم یصلی ما کتب له، ثم ینصت أذا تکلم الإمام، إلا غفرله ما بینه و بین الجمعة الأخری) [1] «هر کس در روز جمعه غسل و در حد توان نظافت و از روغن و بوی خوش خانه‌اش استفاده کند؛ سپس به مسجد برود و بین هیچ دونفری فاصله نیاندازد و آنچه برای او مقدر شده نماز بخواند، سپس وقتی امام شروع به خطبه کرد ساکت شود، گناهان (صغیره) او از این جمعه تا جمعه بعدی بخشوده میشود».
از ابوسعید روایت است: (من اغتسل یوم الجمعة، و لبس من أحسن ثیابه، و مس من طیب إن کان عنده ثم أتی الجمعة فلم یتخط أعناق الناس، ثم صلی ما کتب الله له، ثم أنصت إذا خرج إمامه حتی یفرغ من صلاته کانت کفارة لما بینها و بین الجمعة التی قبلها)[2] «هرکس در روز جمعه غسل کند و از بهترین لباسهایش بپوشد و اگر بوی خوش نزد او بود، استفاده کند، سپس به نماز جمعه برود و از روی گردن مردم قدم برندارد، سپس آنچه خداوند برای او مقدر کرده نماز بخواند؛ سپس از هنگامی که امام برای خطبه خارج میشود تا موقع تمام شدن نماز ساکت شود، (جمعه او) کفاره گناهانی میشود که بین این جمعه و جمعه قبل انجام داده است».
از ابوهریره(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إذا کان یوم الجمعة کان علی کل باب من أبواب المسجد ملائکة یکتبون الناس علی قدر منازلهم الأول فالأول، فإذا جلس الإمام طووا الصحف و جاءوا یستمعون الذکر، و مثل المهجر کمثل الذی یهدی بدنة ثم کالذی یهدی بقرة، ثم کالذی یهدی الکبش، ثم کالذی یهدی الدجاجة ثم کالذی یهدی البیضة)[3] «وقتی که روز جمعه فرا می‌رسد؛ در کنار هر یک از درهای مسجد فرشته‌ای قرار می‌گیرد و درجات مردم را به ترتیب بر حسب وارد شدنشان، یکی پس از دیگری می‌نویسند، و وقتی که امام شروع به خواندن خطبه کند دفترهایشان را درهم می‌پیچند و به خطبه گوش می‌دهند. و ثواب کسی که زود به مسجد می‌آید، مانند کسی است شتری را قربانی کرده، و سپس مانند کسی که گاوی را قربانی کرده، و سپس مانند کسی که قوچی را قربانی کرده، سپس مانند کسی که مرغی را قربانی کرده، سپس مانند کسی که تخم مرغی را قربانی کرده است».
اذکار و دعاهای مستحب روز جمعه
1- صلوات و سلام بسیار بر پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرستادن
از اوس بن اوس روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إن من أفضل أیامکم یوم الجمعة، فیه خلق آدم، و فیه قبض، و فیه النفخة، و فیه الصعقة، فأکثروا علی من الصلاة فیه فإن صلاتکم معروضة علی، قالوا: یا رسول الله، و کیف تعرض علیک صلاتنا و قد أرمت؟ فقال: إن الله عزوجل حرم علی الأرض أن تأکل أجساد الأنبیاء)[4] «به راستی از بهترین روزهای شما روز جمعه است، که در آن آدم خلق شده، و در آن فوت کرده، و دو صور (که با یکی می‌میرند و دیگری زنده می‌شوند) در آن دمیده میشود؛ پس در روز جمعه بسیار صلوات بر من بفرستید که صلوات شما بر من عرضه میشود، گفتند: ای رسول خدا! چگونه صلوات ما بر تو عرضه میشود در حالی که جسد تو پوسیده است؟ فرمود: خداوند بر زمین حرام کرده که اجساد پیامبران را بخورد (از بین ببرد)».
2- خواندن سوره کهف
از ابوسعید خدری روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (من قرأ سورة الکهف فی یوم الجمعة أضاء له من النور ما بین الجمعتین)[5] «کسی که در روز جمعه سوره کهف را بخواند در فاصله بین دو جمعه نوری برایش روشن میشود».
3- دعای زیاد به امید مصادف شدن با ساعت اجابت دعا
از جابر(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (یوم الجمعة اثنتا عشرة ساعة، لایوجد فیها عبد مسلم یسأل الله عزوجل شیئا إلا آتاه، فالتمسوها آخر ساعة بعد صلاة العصر)[6] «روز جمعه دوازده ساعت است (در این میان ساعتی هست که) هر بنده مسلمانی در آن ساعت از خداوند چیزی بخواهد حتما به او می‌دهد، آن را در آخرین ساعت روز جمعه بعد از نماز عصر جستجو کنید».
خواندن نماز جمعه در مسجد جامع
از عایشه روایت است: (کان الناس ینتابون یوم الجمعة من منازلهم و العوالی و …)[7] «مردم گاه گاهی از منازلشان که در روستاهای اطراف و عوالی (که در فاصلة چهار مایلی و بیشتر از مدینه بودند) برای جمعه (به مدینه) می‌آمدند».
از زهری روایت است که: (أن أهل ذی الحلیفة کانوا یجتمعون مع النبی(صلى الله عليه وسلم) و ذلک علی مسیرة ستة أمیال من المدینة)[8] «اهل ذوالحلیفه با پیامبر(صلى الله عليه وسلم) جمعه می‌‌کردند و ذوالحلیفه در فاصله شش مایلی مدینه قرار داشت».
از عطاء بن ابی رباح روایت است: (کان أهل منی یحضرون الجمعة بمکة)[9] «اهل منی برای نماز جمعه به مکه می‌آمدند».
حافظ ابن حجر در تلخیص (55/2) گوید:
«نقل نشده که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به کسی اجازه داده باشد تا در یکی از مساجد مدینه یا روستایی از روستاهای نزدیک آن نماز جمعه برگزار کند».
هرگاه جمعه و عید در یک روز باشند[10]
اگر جمعه و عید در یک روز قرار بگیرند کسی که نماز عید بخواند،نماز جمعه از او ساقط میشود:
از زید بن ارقم روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز عید را خواند سپس اجازه داد که نماز جمعه خوانده نشود و فرمود: (من شاء أن یصلی فلیصل)[11] «هر کس می‌خواهد (نماز جمعه) بخواند، بخواند.
مستحب است امام برای کسانیکه نماز عید را نخوانده‌اند و کسانی که می‌خواهند در جمعه شرکت کنند، نماز جمعه برگزار کند
از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (قد اجتمع فی یومکم هذا عیدان، فمن شاء أجزأه من الجمعة و إنا مجمعون)[12] «در این روز دو عید قرار گرفته‌اند، پس کسی که می‌خواند، نماز عید (بجای جمعه) برایش کفایت می‌کند (و لازم نیست نماز جمعه بخواند) ولی ما نماز جمعه را برگزار می‌کنیم».
[1]) صحیح : [ص. ج 7736]، خ (883/370/2).
[2]) صحیح : [ص. ج 6066]، د (339/7/2).
[3]) متفق علیه : [ص. 7750]، م (850/587/2)، نس (98/3)، جه (1092/347/1).
[4]) صحیح : [ص. جه 889]، د (1034/370/3)، جه (1085/345/1)، نس (91/3).
[5]) صحیح : [الإرواء 626]، [ص. ج 6470)، کم (368/2)، هق (249/3).
[6]) صحیح : ابوداود و نسائی و حاکم آن را روایت کرده‌اند و لفظ حدیث روایت نسائی است، و حاکم گفته است ای حدیث به شرط مسلم صحیح است. [صحیح الترغیب 705] م (853/584/2).
[7]) متفق علیه : د (1042/380/3) ابوداود اینچنین مختصر حدیث را روایت کرده است، و این حدیث قسمتی از یک حدیث طولانی است، خ (902/385/2)، م (847/581/2).
[8]) هق (175/3).
[9]) هق (175/3).
[10]) فقه السنة )267/1).
[11]) صحیح : [ص. جه 1082]، د (1057/407/3)، جه (1310/415/1).
[12]) صحیح : [ص، جه 1083]، د (1060/410/3)، جه (1311/416/1) ابن ماجه این حدیث را از ابن عباس روایت کرده است.
