حیض و نفاس
احکام حیض و نفاس
حیض خونی است شناخته شده نزد زنان که در شرع هیچ حدی برای حداقل و حداکثر آن وجود ندارد و در این مورد به عادت زنان مراجعه میشود.
نفاس: خونی است که به سبب زایمان خارج میشود و حداکثر آن چهل روز است:
از أم سلمه(رض) روایت است: (کانت النفساء تجلس علی عهد رسول الله(صلى الله عليه وسلم) أربعین یوما) [1] «نفساء (زنانی که وضع حمل میکنند) زمان پیامبر(صلى الله عليه وسلم) چهل روز مینشستند (یعنی نماز و روزه را ادا نمیکردند)».
آنچه با حیض و نفاس حرام میشود
آنچه بر بیوضو حرام است، بر حائض و نفساء نیز حرام است. علاوه بر آن موارد زیر نیز بر زنی که در مدت حیض یا نفاس است حرام میشود:
1- روزه، و هرگاه پاک شود باید آن را قضا کند.
از معاذه روایت است: (سألت عائشة فقلت: ما بال الحائض تقضی الصوم و لاتقضی الصلاة قالت: کان یصیبنا ذلک مع رسول الله(صلى الله عليه وسلم) فنؤمر بقضاء الصوم و لانؤمر بقضاء الصلاة)[2] «
از عایشه سؤال کردم چرا حائض روزه را قضا میگیرد ولی نماز را قضا نمیآورد؟ عائشه گفت: زمان رسول الله(صلى الله عليه وسلم)،دچار حیض میشدیم، به قضای روزه امر میشدیم ولی به قضای نماز امر نمیشدیم».
2- آمیزش با زنان از راه طبیعی (زایمان):
به دلیل فرموده خداوند متعال:
( وَیَسْئَلُوْنَکَ عَنِ المَحِیْضِ قُلْ هُوَ أذَیً، فَاعتَزِلُوْاْ النِّسَاْءَ فِیْ المَحِیْضِ وَ لاْتَقْرَبُوْهُنَّ حَتَّی یَطْهُرْنَ، فَإذَاْ تَطَهَّرْنَ فَأتُوْهُنَّ مِنْ حَیْثُ أمَرَکُمُ اللهُ ) (بقره: 222)
«از تو دبارة (آمیزش با زنان هنگام حیض) میپرسند بگو: زیان و ضرر است پس در حالت قاعدگی از (همبستری) با زنان کنارهگیری نمایید و با ایشان نزدیکی نکنید، تا آنگاه که پاک میشوند، هنگامی که پاک شدند از جایی که خدا به شما فرمان داده است (و راه طبیعی زناشویی و وسیلة حفظ نسل است) با آنان نزدیکی کنید».
و به دلیل فرموده پیامبر(صلى الله عليه وسلم): (إصنعوا کل شی إلاالنکاح)[3] «هرکاری غیر از آمیزش، با آنها انجام دهید».
حکم کسی که با حائضی آمیزش کند
امام نووی رحمه الله در شرح مسلم (204/3) میگوید:
و اگر کسی این کار را انجام دهد و معتقد به حلال بودن آن نباشد اگر فراموش کرد یا از وجود حیض خبر نداشت یا ندانست که حرام است یا کسی به زور او را وادار به این کار کرد، هیچ گناهی بر او نیست و کفاره هم ندارد؛ اما اگر عمداً و با آگاهی از فرارسیدن حیض و تحریم آن و با اختیار، با زن حائض آمیزش کرد مرتکب گناهی کبیره شده است، شافعی هم به کبیره بودن آن تصریح کرده است. بر او واجب است که توبه کند، و در وجوب کفاره بر او دو نظریه وجود دارد. أه.
میگویم (مؤلف): قول راجح این است که کفاره بر او واجب است؛ به دلیل حدیث ابن عباس(رض): پیامبر(صلى الله عليه وسلم) دربارة مردی که با زن حائض خود آمیزش کرده بود، فرمودند: (یتصدق بدینار(*) أو نصف دینار)[4] «یک یا نصف دینار صدقه دهد».
مختار بودن شخص (در پرداخت نصف دینار یا یک دینار) که در حدیث آمده به تفاوت بین اول حیض و آخر آن برمیگردد. به دلیل حدیث موقوفی که از ابن عباس روایت است که: (إن أصابها فی فور الدم تصدق بدینار وإن کان فی آخره فنصف دینار)[5] «اگر در ابتدای حیض با او آمیزش کرد یک دینار و اگر در آخر حیض با او آمیزش کرد نصف دینار صدقه بدهد».
استحاضه
خونی است که در غیر مدت حیض و نفاس یا در ادامه آن دو خارج میشود که اگر در غیر مدت حیض و نفاس باشد، واضح است، و اگر در ادامه آن دو خارج شود به صورت زیر است:
اگر زن عادت ماهیانهاش منظم باشد، آنچه بعد از مدت عادت خارج شود استحاضه است، چون پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به أم حبیبه فرمود: (أمکثی قدرما کانت تحبسک حیضتک ثم اغتسلی وصلی)[6] «به اندازة قاعدگی ماهانهات منتظر بمان؛ سپس غسل کن و نماز بخوان».
هرچند این دو خون قابل تشخیص از هم هستند، خون حیض سیاه و شناخته شده است و غیر از این خون استحاضه به حساب میآید:
به دلیل فرموده پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به فاطمه بنت أبی حبیش: (إذا کان دم الحی فإنه أسود مروف، فأمسکی عن الصلاة، فإذا کان الآخر فتوضی فإنما هو عرق)[7]. «هرگاه خون حیض بود که آن سیاه و شناخته شده است، نماز نخوان و اگر خونی دیگر بود وضو بگیر که این بر اثر (پارگی) رگ است».
اگر زن مستحاضهای بالغ شد و توانایی تشخیص دادن (خون حیض و غیر آن) را نداشت، به عادت رایج در زنان (خویشاوندش) مراجعه کند، به دلیل فرموده پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به حمنه بنت جحش:
(إنما هذه رکضة من رکضات الشیطان فتحیضی ستة أیام أو سبعة فی علم الله، ثم اغتسلی، حتی إذا رأیتأنک قد طهرت و استنقیت فصلی أربعا و عشرین لیلة أو ثلاثا و عشرین و أیامهن، وصومی فإن ذلک یجزیک و کذلک فافعلی فی کل شهر، کما تحیض النساء و کما یطهرن لمیقات حیضهن و طهرن)[8]
«این ضربهای از ضربات شیطان است، و تو شش یا هفت روز را (خدا مدت آن را میداند) حیض حساب کن(*)، سپس وقتی دیدی که پاک شدی، غسل کن، بیست و چهار یا بیست و سه شبانه روز نماز بخوان و روزه بگیر، این تو را کفایت میکند، و در هر ماه اینچنین عمل کن، همانطور که زنان در اوقات مشخصی حیض و پاک میشوند».
احکام مستحاضه
آنچه بر زن حایض حرام میشود بر مستحاضه حرام نیست. ولی بر زن مستحاضه واجب است که برای هر نمازی وضو بگیرد؛ به دلیل فرموده پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به فاطمه بنت أبی حبیش: (ثم توضیی لکل صلاة)[9]. «سپس برای هر نمازی وضو بگیر».
سنت است که زن مستحاضه برای هر نمازی غسل کند همچنانکه در غسلهای مستحب ذکر شد.
[1]) حسن صحیح : [ص. جه 530]، د (307/501/1)، ت (139/92/1)، جه (648/213/1).
[2]) متفق علیه : م(335/265/1)، و این لفظ مسلم است، خ (321/421/1)، ت (130/87/1)، د (259/444/1)، جه (631/207/1).
[3]) صحیح : [ص. جه 527]، م (302/246/1)، د (255/439/1)، ت (4060/282/4)،جه (644/211/1)، نس (152/1).
*) هر دینار 25/4 گرم طلا است «مترجم». [4]) صحیح : [ص. جه 523]، د (261/445/1)، نس (153/1)، جه (640/210/1).
[5]) صحیح موقوف : [ص. د 238]، د (262/249/1).
[6]) صحیح [الإرواء 202]، م (224 -65- 264/1).
[7]) صحیح : [الإرواء 204]، نس (185/1)، د (283/470/1).
[8]) حسن : [الإرواء 205]، د (284/475/1)، ت (128/475/1)، ت (128/83/1)، جه (627/205/1) ابن ماجه معنی این حدیث را روایت کرده است.
*) طبق عادت زنان «مترجم».
[9]) صحیح : [ص جه 507]، د (195/490/1) جه (624/204/1).