روزه
حکم روزه
روزه رمضان یکی از ارکان و فرایض اسلام است:
خداوند متعال میفرماید:
( یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقُونَ ) (البقره: 183)
«ای کسانی که ایمان آوردهاید بر شما روزه واجب شده است همان گونه که برکسانی که پیش از شما بودهاند واجب بوده است تا باشد که پرهیزگار شوید».
تا جایی که میفرماید:
( شَهرُ رَمَضَانَ الَّذِی أَنزِلَ فِیهِ القُرآنُ هُدَی لِّلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِّن الهُدَی وَ الفُرقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلِیَصُمهُ ) (بقره: 183 – 185)
«ماه رمضان همان است که قرآن در آن فرو فرستاده شد تا مردم را راهنمایی کند و نشانهها و آیات روشنی از ارشاد (به حق و حقیقت) باشد و میان (حق و باطل در همه ادوار) جدایی افکند پس هر کس از شما (فرا رسیدن) این ماه را دریابد باید که آن را روزه بگیرد».
از ابن عمر(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (بنی الإسلام علی خمس: شهادة أن لا إلا إلا الله، و أن محمدا رسول الله، و إقام الصلاة، و إیتاه الزکاة و حج البیت وصوم رمضان) [1] «اسلام از پنج رکن تشکیل شده است: شهادتین، برپایی نماز، دادن زکات و حج خانه خدا و روزه ماه رمضان».
اجماع امت بر اینست که روزه ماه رمضان فرض و یکی از ارکان اسلام و ضروریات دین است و کسی که فرضیت آن را انکار کند کافر و مرتد است.[2]
فضیلت روزه
از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (من صام رمضان إیمانا و احتسابا غفرله ما تقدم من ذنبه)[3] «کسی که از روی ایمان و امید کسب اجر و پاداش، ماه رمضان را روزه بگیرد گناهان (صغیره) گذشته او بخشوده میشود».
از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: خداوند عزوجل میفرماید: ) کل عمل ابن آدم له إلاالصیام فإنه لی و أنا أجزی به، و الصیام جنة، فإذا کان یوم صوم أحدکم فلا یرفت و لایصخب و لایجهل، فإن شاتمه أحد و قاتله فلیقل إنی صائم، مرتین، والذی نفس محمد بیده لخلوف فم الصائم أطیب عند الله یوم القیامة من ریح المسک، و للصائم فرحتان یفرحهما: إذا أفطر فرح بفطره، و إذا لقی ربه فرح بصومه ([4] «هرگاه کاری که انسان انجام میدهد، برای خود او است. مگر روزه که برای من است و من پاداش آن را میدهم، و روزه سپر است پس هرگاه کسی از شما روزه بود، سخن زشت نگوید و دشمنی نکند و اعمال جاهلانه را انجام ندهد و اگر کسی به او دشنام داد یا با او دعوا کرد دوبار بگوید من روزه هستم، قسم به ذاتی که جان محمد در دست اوست بوی دهان روزهدار در روز قیامت نزد خدا از بوی مسک بهتر است، و شخص روزهدار در دوزمان خوشحال میشود یکی زمانی که افطار میکند و دیگری زمانی که با پروردگارش ملاقات میکند».
از سهل بن سعد روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إن فی الجنة بابا یقال له الریان یدخل منه الصائمون یوم القیامة لایدخل منه أحد غیرهم یقال: أین الصائمون؟ فیقومون لایدخل منه أحد غیرهم، فإذا دخلوا أغلق فلم یدخل منه أحد)[5] «در بهشت دروازهای هست که به آن «ریان» گفته میشود، روز قیامت فقط روزهداران از آن دروازه داخل میشوند، کسی جز آنان نمیتواند از آن وارد شود، گفته میشود روزهداران کجایند؟ فقط روزهداران بلند شده و از آن دروازه وارد میشوند وقتی داخل شدند در بسته میشود و دیگر کسی از آن وارد نمیشود».
با رؤیت هلال ماه رمضان، روزه فرض میشود
از ابوهریره روایت است که گفت: پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (صوموا لرؤیته و أفطروا لرؤیته، فإن غمی علیکم الشهر فعدوا ثلاثین)[6] «با دیدن آن (هلال) روزه بگیرید و با دیدن آن (هلال) افطار کنید (عید کنید) و اگر ابر مانع دیدن ماه شد سی روز (شعبان) را کامل کنید».
رؤیت هلال ماه رمضان با چه چیزی ثابت میشود
رمضان با رؤیت هلال ماه اگرچه از طرف یک نفر عادل باشد و یا با کامل کردن سی روز ماه شعبان ثابت میشود:
از ابن عمر روایت است: (تراءی الناس الهلال، فأخبرت رسول الله(صلى الله عليه وسلم) أنی رأیته، فصام و أمر الناس بصیامه)[7] «مردم برای دیدن هلال (به آسمان) نگاه میکردند، من به پیامبر(صلى الله عليه وسلم) خبر دادم که هلال ماه را دیدم، پس پیامبر(صلى الله عليه وسلم) روزه گرفت و به مردم امر کرد که روزه بگیرند» و اگر هلال ماه به واسطه ابر یا مانند آن دیده نشد، باید سی روز شعبان را کامل کرد، به دلیل حدیث ابوهریره که قبلاً بیان شد. اما فرا رسیدن ماه شوال با شهادت کمتر از دو نفر ثابت نمیشود.
از عبدالرحمن بن زید بن خطاب روایت است که: اودر روز شک خطبه خواند وگفت: همانا من با اصحاب پیامبر(صلى الله عليه وسلم) همنشین بوده و از آنها سؤال کردهام، آنان به من گفتهاند که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (صوموا لرؤیته، و أفطروا لرؤیته، و أنسکوا لها، فإن غم علیکم فأتموا ثلاثین یوما، فإن شهد شاهدان مسلمان فصوموا و أفطروا)[8] «با دیدن هلال (رمضان) روزه بگیرید و با دیدن هلال ماه (شوال) عید کنید و با دیدن آن عبادت کنید و اگر ابر مانع دیدن هلال شد، سی روز (شعبان) را کامل کنید و اگر دو شاهد مسلمان (به دیدن هلال ماه) شهادت دادند روزه بگیرید و عید کنید».
از امیر مکه حارث بن حاطب روایت است: (عهد إلینا رسول الله(صلى الله عليه وسلم) أن ننسک للرؤیة فإن لم نره و شهد شاهدا عدل نسکنا بشهادتهما)[9] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به ما سفارش کرد که با دیدن هلال عبادت کنیم و اگر آن را ندیدیم و دو شاهد عادل بر آن شهادت دادند با شهادت آنها عبادت کنیم».
پس از مفهوم جمله «فإن شهد شاهدان مسلمان فصوموا و أفطروا» در حدیث عبدالرحمن بن زیدو جمله «فإن لم نره و شهد شاهدا عدل نسکنا بشهادتهما» در حدیث حارث، استنباط میشود که شهادت یک نفر برای اثبات ماه مبارک رمضان و عید فطر صحیح نیست، ولی به دلیل حدیث (ابن عمر) اثبات ماه مبارک رمضان از این مفهوم خارج میشود و عید بر حکم خود باقی میماند چون دلیلی بر صحت شهادت یک نفر برای عید وجود ندارد – اه. – با أندکی تغییر از «تحفه الأحوذی» (3/374، 373).
تذکر: اگر کسی به تنهایی ماه را دید، نباید – به تنهایی – روزه بگیرد و یا عید بکند تا اینکه مردم روزه بگیرند و یا عید کنند. از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود:
(الصوم یوم تصومون، و الفطر یوم تفطرون، و الأضحی یوم تضحون)[10] «روزه رمضان باید روزی باشد که همه روزه میگیرید و عید باید در روزی باشد که همه عید میکنید و عید قربان روزی است که همه قربانی میکنید».
[fusion_sharing tagline=”دیگران را هم از این موضوع فقه آگاه سازید” tagline_color=”” title=”” link=”” description=”” pinterest_image=”https://almoflihun.com/wp-content/uploads/2015/02/فقه-قرآن-و-سنت.jpg” icons_boxed=”yes” icons_boxed_radius=”4px” box_colors=”#f76d21″ icon_colors=”#ffffff” tooltip_placement=”” backgroundcolor=”#ffffff” class=”” id=””][/fusion_sharing][1]) تخریج در ص (71).
[2]) فقه السنه (366/1).
[3]) متفق علیه : خ (1901/115/4)، نس (157/4)، جه (1641/526/1)، م (760/523/1).
[4]) متفق علیه : خ (1904/118/4)، م (1511 – 163 – 807/2)، نس (163/4).
[5]) متفق علیه : خ (1896/111/4)، این لفظ بخاری است، م (1152/808/2)، ت (762/132/2)، جه (1640/525/1)، نس (168/4)، ترمذی ابن ماجه و نسائی این حدیث را با عبارتی مشابه عبارت بخاری و با اضافاتی روایت کردهاند.
[6]) متفق علیه : م (1081 – 19/762/2)، این لفظ مسلم است، خ (1909/119/4)، نس (133/4).
[7]) صحیح : [الإرواء 908]، فقه السنه (367/1)، ابوداود حدیث را روایت کرده است : د (2325/468/6).
[8]) صحیح : [ص. ج 3811]، أ (50/264 و 265/9)، نس (132 و 133/4) نسائی حدیث را بدون لفظ «مُسِلمان» روایت کرده است.
[9]) صحیح : [ص. د 205]، د (2321/463/6).
[10]) صحیح : [ص. ج 3869]، ت (693/101/2)، وترمذی گفته است : بعضی این حدیث را تفسیر کردهاندو گفتهاند منظور از این حدیث این است که روزه گرفتن و عید کردن باید باجماعت مسلمانان باشد.
