نماز کسوف یا خورشید کرفتگی و ماه گرفتگی
وقتی ماه یا خورشید گرفتگی شد مستحب است کسی بانگ دهد و بگوید: (الصلاة جامعة) «نماز برپاست».
از عبدالله بن عمر روایت است: (لما کسفت الشمس علی عهد رسول الله(صلى الله عليه وسلم) نودی: إن الصلاة جامعة) [1]
هنگامیکه مردم در مسجد جمع شدند، امام باید دو رکعت را به صورتی که در این حدیث آمده بخواند:
از عایشه روایت است: (خسفت الشمس فی حیاة النبی(صلى الله عليه وسلم)، فخرج إلی المسجد فصل الناس وراءه فکبر، فاقترأرسول(صلى الله عليه وسلم) قراءة طویلة، ثم کبر، فرکع رکوعا طویلا، ثم قال: سمع الله لمن حمده، فقام و لم یسجد، و قرأ قراءة طویلة، هی أدنی من القراءة الأولی، ثم کبر و رکع رکوعا طویلا، و هو أدنی من الرکوع الأول، ثم قال سمع الله لمن حمده، ربنا و لک الحمد ثم سجد، ثم قال فی الرکعة الآخرة مثل ذلک، فاستکمل أربع رکعات فی أربع سجدات وانجلت الشمس قبل أن ینصرف)[2]
«در زمان پیامبر(صلى الله عليه وسلم) خورشیدگرفتگی روی داد، و پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به مسجد رفت، و مردم پشت سر او صف بستند؛ سپس پیامبر(صلى الله عليه وسلم) الله اکبر گفت و قرائتی طولانی خواند؛ سپس با گفتن الله أکبر به رکوع رفت و رکوع را طولانی نمود، سپس سمع الله لمن حمده گفت و ایستاد به سجده نرفت، بلکه قرائتی طولانی که از قرائت اول کوتاهتر بود، خواند؛ سپس الله أکبرگفت و رکوعی طولانی نمود که از رکوع اول کمتر بود سپس فرمود:
سمع الله لمن حمده ربنا و لک الحمد، سپس به سجده رفت و رکعت دوم را مثل رکعت اول خواند، تا اینکه چهار رکوع را با چهار سجده(در دو رکعت) کامل کرد و قبل از آنکه سلام دهد خورشید، نمایان شد».
خواندن خطبه بعد از نماز کسوف (خورشید گرفتگی ماه گرفتگی)
سنت است امام بعد از خواندن نماز کسوف برای مردم خطبه بخواند و آنها را وعظ و ارشاد و تذکر دهد و آنها را به عمل صالح تشویق نماید: ازعایشه روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) روزی که خورشید گرفته شد نماز خواند … سپس (عایشه) چگونگی نماز را ذکر کرد و گفت: بعد از آن (پیامبر(صلى الله عليه وسلم)) سلام داد در حالی که خورشید نمایان شده بود؛ سپس برای مردم خطبه خواند و درباره خورشید و ماه گرفتگی فرمود:
(إنهما آیتان من آیات الله، لایخسفان لموت أحد ولالحیاته، فإذا رأیتموهما فافرعوا إلی الصلاة)[3] «آن دو (خورشید و ماه) از آیات و نشانههای خداهستند و به خاطر مرگ و تولد هیچ کس گرفته نمیشوند؛ پس وقتی که (گرفتن) آنها را دیدید به خواندن نماز پناه آورید».
از اسماء روایت است: (لقد أمر النبی(صلى الله عليه وسلم) بالعتاقة فی کسوف الشمس)[4] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) هنگام خورشید گرفتگی به آزاد کردن برده دستور داد».
از ابوموسی روایت است: خورشید گرفته شد، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به حالت ترس بلند شد، بیم آن داشت که قیامت برپا شود؛ پس به مسجد آمد و نمازی را با طولانیترین قیام و رکوع و سجود خواند بطوریکه هیچوقت او را در چنین حالتی ندیده بودم و فرمود: (هذه الآیات التی یرسل الله لاتکون لموت أحد ولالحیاته ولکن یخوف الله بها عباده فإذا رأیتم شیئا من ذلک فافزعوا الی ذکره و دعائه و استغفاره)[5]
ظاهر این فرموده پیامبر(صلى الله عليه وسلم) (فافزعوا – بشتابید) الخ وجوب را میرساند؛ بنابراین نماز کسوف فرض کفایی است همچنانکه ابوعرانه در صحیحاش (398/2) تحت عنوان «بیان وجوب صلاة الکسوف» ذکر کرده و سپس بعضی از احادیث صحیح در مورد امر به نماز کسوف را آورده است. قول به وجوب این نماز از ظاهر کلام ابن خزیمه در صحیحش (38/2) نیز فهمیده میشود که میگوید:
(باب الأمر بالصلاة عند کسوف الشمس و القمر) وی همچنین بعضی از احادیث را درباره امر به نماز کسوف آورده است.
حافظ (ابن حجر) در فتح الباری (527/2) میگوید:
جمهور علما معتقدند که نماز کسوف سنت موکده است ولی ابوعوانه در صحیحاش به وجوب آن تصریح کرده است و این نظریه را از کسی دیگر ندیدهام مگر آنچه که از مالک نقل شده که حکم آرا مانند حکم جمعه دانسته است و «زین بن منیر» وجوب آن را از ابوحنیفه نقل کرده است. همچنین بعضی از مصنفان حنفی مذهب گفتهاند که نماز کسوف واجب است».[6]
[1]) متفق علیه : خ (1045/533/2)، م (910/627/2)، نس (136/3).
[2]) متفق علیه : خ (1046/533/2)، م (901 – 619/2)، د (1168/46/4)، نس (130/3).
[3]) متفق علیه : خ (1046/533/2)، م (901 – 619/2)، د (1168/46/4)، نس (130/3).
[4]) صحیح : [مختصر خ 118]، خ (1045/543/2).
[5]) متفق علیه : خ (1059/545/2)، م (912/628/2)، نس (2153/3).
[6]) تمام المنة (261)، با اندکی تغییر.
