یتیم به کسی گفته میشود؛ که قبل از سن بلوغ (قبل از رسیدن به سن 18 سالگی) پدر اش وفات کند، و یا لقیط (طفل دریافت شده که پدر و مادرش مجهول است) باشد، یا پدر اش مفقود باشد ویا هم پدرش مشخص نباشد.
در صورتیکه دخلی و مالی برای سد حاجات خویش نداشتند و همچنان کسی از بستگان شان که شرعا ملزم به سرپرستی مالی هستند نباشد،اسلام نیکی، حسن تربیه و پرداختن به کار های یتیم را از نشانه های ایمان کامل دانسته است و انجام دهنده اش را جایگاه بلند در بهشت وعده داده است،
رسول الله (صلی الله علیه وسلم) فرموده است: “أَنَا وَ كافِلُ الْيَتِيمِ فِي الْجَنّةِ هَكذا- أَيْ مُتَجَاوِرَيْنِ- وَ أَشَارَ بِأِصْبَعَيْهِ السَّبَابَة وَ الْوُسْطى” (رواه البخاري).
ترجمه: (من و سرپرست يتيم در بهشت در كنار هم چنين هستيم – یعنی در کنار هم – و به انگشت شهادت و وسطي خود اشاره كرد و آن دو را از هم جدا نمود). سرپرست یتیم مقام بلندی در بهشت دارد، بهشتی که عرض اش به اندازه آسمان ها و زمین است.
کفالت و سرپرستی یتیم از یک سو احسان بر شخصی است که پدر و مادر و یا یکی از آنها را از دست داده و از طرف دیگر احسان بر امتی است که این شخص مربوط آن است و او مسوول همکاری و تعاون اش در حالت احتیاج است، بناء کفالت یتیم؛ نیکی و احسان است که الله متعال بنده گان توانمند خود را ضمن عموم آیه زیر امر نموده است
:{…وَأَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ} (البقرة: 195).
ترجمه: و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست مى دارد.
الله متعال در آیات متعدد در مورد رعایت و احسان به یتیم ارشاداتی داشته است، زمانیکه او در زیر ولایت شخص است دستور به دادن مال و خوراک و پوشاک می کند، و چون به رشد و بلوغ رسید دستور به تسلیم مال اش می کند و می فرماید:
{ وَ آتُواْ الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَ لاَ تَتَبَدَّلُواْ الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَ لاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِكُمْ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا } (النساء: 2) و اموال يتيمان را به آنان [باز]دهيد و [مال پاك] و [مرغوب آنان ] را با [مال] ناپاك [خود] عوض نكنيد و اموال آنان را همراه با اموال خود مخوريد كه اين گناهى بزرگ است.
همچنان امر به حفظ حقوق یتیمان در حالت ناتوانی به آن میکند و می فرماید:
{ وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء…} (النساء: 3) و اگر در اجراى عدالت ميان دختران يتيم بيمناكيد هر چه از زنان [ديگر] كه شما را پسند افتاد دو دو سه سه چهار چهار به زنى گيريد.]
کسی که ولایت دختری یتیمی را دارد و می خواهد با او ازدواج کند، الله متعال به او امر می کند که در حق مهر و دیگر موارد مربوط به ازدواج تعسف نکند و هدف از ازدواج اش استیلاء بر مال یتیم نباشد.
الله متعال دستور می دهد تا با یتیم عطوفت و نرمی صورت گرفته و به آن نیکی و احسان شود و می فرماید:
{ فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ } (الضحى: 9).
ترجمه: و اما يتيم را ميازار.
هرگاه به سنت مُطهر مراجعه نماییم احادیث فراوانی را میابیم که دلالت بر وجوب احسان، نیکی،رعایت و مهربانی با یتیم دارد، عن مالك بن الحرث ( رضي الله عنه) قال رسول الله – ( صلى الله عليه وسلم ) -:
“مَنْ ضَمّ يَتِيْماً بَيْنَ أَبَوَيْنِ مُسْلِمَيْنِ إِلى طَعَامِهِ وَ شَرَابِهِ حَتّى يُغنيه الله وَجَبَتْ لَهُ الجَنّة البتة” ( أخرجه أحمد في المسند ج4 ص 344).
ترجمه: هرکی یتیمی را بین پدر و مادر مسلمان در طعام و نوشیدنی یکجا کند تا آنکه الله او را غنی سازد جنت برایش واجب میگردد.
وروى أبو هريرة ( رضي الله عنه) أن رجلاً شكا إلى رسول الله – ( صلى الله عليه وسلم ) – قسوة قلبه فقال له عليه الصلاة و السلام: “إن أردت تليين قلبك فأطعم المسكين و امسح رأس اليتيم”(مسند الإمام أحمد ج2 ص 262).
ابو هریره روایت می کند که شخصی از قسوت قلب نزد رسول الله شکایت کرد، رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) فرمود: هرگاه خواستی قلب ات نرم شود مسکین را طعام بده و سری یتیم را لمس کن.
بنابرین گفته میتوانیم که سرپرستی و کفالت یتیم اجر و ثواب نهایت بزرگی را در پی دارد و الله منان اجر هیچ عاملی را ضایع نمی کند
و باید دانست که کفالت و سرپرستی یتیم تنها خوراک و پوشاک او را شامل نمی شود بلکه شامل تمام نواحی زندگی اش مانند تربیه،تعلیم، صحت و غیره میشود ،همه جوانب زندگی که در آینده باید برای رویارویی با آن آماده باشد تا او را به سوی خیر و فلاح بکشاند، امید را در نفس اش و صدق و اخلاص را در معامله اش بکارد و چنان به آینده و سلوک اش حریص باشد چنانکه پدر بر آینده فرزند و اخلاق و رفتارش حریص میباشد.
نويسنده: فضل الله ( ممتاز)
ترجمه: قاري مسعود ظهیر آمین
